Алаңға шыққан әр қадамның өмірлік бағасы
1986 жылдың 16–18 желтоқсаны – тек күнтізбедегі үш күн емес. Бұл – қазақ жастарының намысы оттай жанып, ұлттық рухтың дүр сілкінген сәті.
Сол суық Алматының аспанын қақ айырып, әділетсіздікке қарсы алаңға шыққан жастардың қадамы – өшпес ерлік, ұмытылмас тарих.
Мен бұл әңгімені жастарға арнағым келді. Өйткені бүгінгі ұрпақ көбіне Желтоқсан туралы үстірт біледі, ал сол күндердегі жан күйзелісін, ауыр зардаптарды сезіне бермейді. Цифрлар мен деректерден гөрі, жүрекке жақын бейнелер арқылы жеткізгім келгені де сондықтан.
Желтоқсаншыларды мақтасам ба, әлде тереңірек сұрасам ба деп ойланамын. Өйткені «алаңда болды» деген сөздің артында сансыз сұрақ тұр:
Олар қай жерде тұрды?
Қандай қорлық көрді?
Қайсысы өзін қоршаған сол бір аласапыранда жалғыз қалды?
Жаны қиналған, сұрақтың астына түскен қарапайым студенттердің арпалысы ше?
Міне, осының бәрі – әлі толық ашылмаған ақиқат.
Ал оқиға аяқталғаннан кейінгі ауыр тағдырларды айтпау мүмкін емес. Жараланып, кемтар болған жастар… Баласын іздемеген ата-аналар… Басын сүйеп, көз жасын сүртіп үлгермеген аналар… Бұл – Желтоқсанның екінші, бәрінен де қасіретті беті.
Менің жанымды түршіктірген бір оқиға бар. Бар-жоғы 16-17 жастағы қыздардың терезеден секіріп өлуі, өз-өзіне қол жұмсауы… Ата-аналардың кейбірінің балаларын іздемеуі… Құдды бір адамның тағдыры ешкімге керек болмағандай.
Бір қыздың хикаясы әлі күнге дейін есімнен кетпейді. 1984 жылы оқуға түскен, өмірге құштар, белсенді, оқу озаты еді. 17 желтоқсан күні алаңға шығады. Сол кеткеннен үш жыл бойы хабарсыз. Ең ауырсы – ата-анасы баласын іздемеген. Үш жылдан кейін жындыханадан алып келеді. Тізесіне дейін жеткен шашы бар, аппақ өңді, көздері қарақаттай қыздан ештеңе қалмаған: қарақұсындағы ісік, тілсіз жара, жанарында үрейдің ізі. Түн баласын ұйықтамайды. Кейде шошына айқайлайды:
«Апа-ауа! Адамдар жанып жатыр! Машиналар жанып жатыр! Сөндірші!..»
Он төрт жыл азаппен өмір сүріп, ақыры мәңгілікке көз жұмады. Бұл – бір ғана тағдыр. Ал осындай тағдырлардың қаншасы бар еді?..
Желтоқсанның салқыны талай отбасының шаңырағын шайқалтты. Психикалық ауруға шалдыққан жастар, із-түссіз кеткендер, жазықсыз жапа шеккен боздақтар… Осындай қасіретті арқалаған ата-ананың алдында бас имеске бола ма?
Қазір кей ата-ана баласының кішкене қиындыққа шыдамай сынып кететінін айтып жыларман болады. Бірақ желтоқсан құрбандарының артында қалған аналардың қайғысын көрсе – бүгінгі мұңның бәрі түк емес екенін ұғынар едік.
Желтоқсан – тек оқиға емес, ар сабағы.Желтоқсан бізге тек тарих ретінде керек емес. Ол – ардың сабағы. Отанды сүюдің, әділет үшін күресудің ең шынайы өлшемі. Сол күндері алаңға шыққан жастардың мақсаты билікке қарсы толқу емес еді – әділетсіздікке қарсы адамдықтың үнін көтеру болатын. Олар өз болашағы үшін емес, елдің ертеңі үшін басын қатерге тікті.
Егер сол уақытқа бір сәт орала алсақ, алаңда тұрған жастардың арасында жүрсек – жүректегі жалынды, үміт пен қорқыныштың арпалысын сезінер едік. Бірақ олар қорқынышты жеңді. Өйткені олар арды таңдады.
Сол бір мезетте алаңға барып, әділдікпен бірге тұру әркімнің арманы болар еді. Бірақ бізге берілген міндет- сол арманның бағасын түсіну. Желтоқсан- ұмытылмасын деп емес, жүректе сақталсын деп қалған аманат.
Ең үлкен бақыт- сол ерлікті құр мақтанмен емес, жүрегіңмен сезіну, ұрпаққа жеткізу.
Айжан Баққожақызы,
Ыдырыс Көшкінов атындағы
орта мектептің қазақ тілі мен
әдебиеті пәні мұғалімі, журналист.
