Естен кетпес сол бір кез …

1959 жылы Кеген орта мектебін бітірісімен Қазақ ауылшаруашылық институтының агрономия факультетіне түсіп, 1964 жылы оны өсімдік қорғау мамандығы бойынша бітірген. 1964-1965 жж Кеген аудандық ауылшаруашылық басқармасында өсімдік қорғау инспекторы қызметін атқарған. 1966 жылы Қазақ өсімдік қорғау ғылыми зерттеу институтының (ҒЗИ) фитопатология бөліміне кіші ғылыми қызметкер болып орналасып, осы мекемеде жарты ғасырға жуық аға ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі қызметтерін атқарған. 1971 жылы Қазақ ауылшаруашылық институтының ғылыми кеңесінде: «Батыс Қазақстан жағдайындағы тары аурулары! жайлы кандидаттық, 1993 жылы – Бүкіл Ресейлік өсімдік қорғау ҒЗИ–ның кеңесінде (С. –Петербург) : «Основные болезни проса в Казахстане ….» тақырыбы бойынша докторлық диссертация қорғаған. 2001 жылы ҚР Жоғары аттестациялау комиссиясының шешімімен агрономия профессоры атағы берілген.
Еліміз егемендік алған жылдары «СИММИТ»- (CIMMYTInternational Center Improvment of Maize and Wheat) және «ИКАРДА» (ICARDA- International Center Agricultural Research of Dry Aries) халықаралық орталықтарымен қатар, БҰҰ- ның ФАО (Food and Agriculture Organization) мекемесімен бірлесе дәнді дақылдардың Орталық Азия мен Батыс Сібір аймақтарында фитосанитарлық жағдайын анықтау мақсатынды жүргізілген бірнеше экспедицияға қатысқан. Көп жылдар КАСИБ (Казахстано-Сибирская сеть по селекции яровой пшеницы) бағдарламасы аясында Қарабалық тәжірибе стансасымен бірлесе жұмыс жүргізіп, жаздық бидайдың екі сортын шығарған. Оның біреуі мемлекеттік сынақтан өтіп, ресми тіркеліп, өндіріскке ұсынылған. Бидайдың аса қатерлі аурулары бойынша CWANA (Central and West Azia, North Africa) мен BGRI (Borlaug rust inthiative grоup) бағдарламалары аясында РФ (СПб, 2005, Новосибирск, 2010, Москва, 2012), Орталық Азия республикаларымен қатар, шетелдерде (Сирия, Иран (2001), Түркия ( 2006, 2014), Австралия, 2015) өткен ғылыми конференцияларға қатысып, пленарлық және секциялық отырыстарда Қазақстанда атқарылып жатқан жұмыстар жайлы баяндама жасаған.
Қазақстанмен қатар, жақын және алыс шетел басылымдарында жарық көрген 350-ден аса ғылыми еңбектердің авторы, олардың ішінде өндіріске ендіруге арналған оннан аса ұсыныстар мен әдістемелік нұсқаулар; 2 Кеңес Одағының авторлық куәлігі мен ҚР 5 инновациялық және жаздық бидай сортына патенттер. Үш монография : «Болезни проса» (Алматы, Бастау, 1998, 247 с.), «Болезни зерновых культур» (Алматы, «Бастау», 2002, 367 с.), «Болезни пшеницы» (Анкара: «ФАО, СИММИТ», 2018, 385 с.); көпшілік оқырманға арналған ғылыми танымалық кітаптар: «Микроорганизм және егін өнімі» (Қайнар: Алматы, 1982. 156 б.), «Бидай – еліміздің басты байлығы» (Алматы «Дәуір», 2017. 312 б.) ; «Өмір өзен немесе ғұмырнама» (Алматы «Дәуір», 2017. 377 б.); аграрлық университет студенттеріне арналған: «Жалпы фитопатология» (Алматы: «Эверо», 2016. 345 б.) «Ауылшаруашылық дақылдарының аурулары» (Алматы: «Эверо», 2016, 306 б.) оқулықтарын жазған. 20-дан аса мақалалары шетел басылымдарында ағылшын тілінде жарық көрген. Ғалымның жетекшілігімен 12 аспирант пен ізденушілер кандидаттық диссертация қорғаған.
КСРО- ның: «За трудовую доблесть» (1986), ҚР Білім және ғылым министрлігінің: «Ғылым саласындағы жетістіктері үшін» (2001), «Шығанақ Берсиевке 125 жыл» (2006), академик А.И. Бараевқа100 жыл (2008) төсбелгілерімен, Білім және ғылым министрлігі (2008), Ауылшаруашылық министрлігінің (2012) Құрмет грамоталарымен марапатталған. Ауылшаруашылық саласындағы А.И.Бараев атындағы мемлекеттік сыйлықтың иегері (2005). 2009 жылы ҚР Президенті жарлығымен «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» атағы берілген. Райымбек ауданының құрметті азаматы.
1949-1953 ЖЫЛДАРЫ ҚУРАЙЛЫ БАСТАУЫШ МЕКТЕБІНДЕ ОҚЫҒАН ЕДІМ
Мектеп табалдырығын аттау. Шешем Қойшыбаева Бүбіханға әкем Оңғарбаев Мырзабек 1941 жылы тұрмысқа шығыпты. Ол Шырғанақ ауылында мұғалім болып істеген, 1942 жылы наурыз айында әскерге шақырылып, 1944 жылы 24 қаңтарда Ленинград майданында қайтыс болған. Мен 1942 жылы тамыз айында дүниеге келіппін. Соғыс жылдары: «бәрі жеңіс үшін» деген ұранмен еңбекке жарамды адамдар күн-түн демей жұмыс істеді. Шешем қой фермасының меңгерушісі болыпты. Мен Қызылту ұжымшарында мал баққан нағашы атам- Қойшыбайдың қолында тәрбиелендім. Оның менімен тетелес қызы Күкен екеуміз 1949 жылы Қурайлыдағы бастауыш мектептің табалдырығын аттадық. Ауылда еді. Мектеп ғимараты жиырма шақты тоқал тамүйлерден тұратын ауылдың шетінде орналасқан, іші сырты әктелген, терезелері боялған, еденіне тақтай төселген, әдемі, биік болып көрінетін. Бірінші сыныпта он шақты бала оқыдық, мұғаліміміз Қасенов Әлімқожа – орта жастан асқан, ұзын бойлы, қырма сақалы мен мұрты бар еді. Оқушылар аз болғандықтан бір мезгілде сабақ екі сыныпқа қатар жүргізілетін. Ұстазымыз қатал еді, әсіресе үлгерімі нашар оқушыларды аямайтын. Нағашы атам қой бағатын, там үйде тұрамыз, сыныптасым Іргебайдың шешесі көршіміз. Көктемде қой төлдеген кезде ертелеу тұрып, қозыларды жамыратқаннан кейін Күкен үшеуміз мектепке жүреміз, арақашықтық бір шақырымнан асады. Қурайлыға жете бергенде терең сай бар, біз содан өткенде қоңырау соғылады. Асыр салып ойнап жүрген сыныптастарымыз мектепке кіреді. Мұғаліміміз неге кешіктіңдер?- деп сұрамайды, ойнап жүрмегенімізді біледі.
Нұрғожаев Аманбай, Байбатшаев Анаш, Тілеубаев Өмірзақ, Малмақов Іргебай, Қойшыбаева Күкен, Құрманәлиева Сәбетай, Биша (Биғайша) Сейдахметовамен және тағы бір екі қызбен сыныптас болдық. Ұлдардың бәрі жетім, әкелері соғыстан, немесе еңбек фронтынан оралмаған. Құрманәлі қария жылқышы, Сейдахмет қария архар меринос қойының бір отарын бағатын. Малшаруашылығы бойынша жоғарғы көрсеткіштерге жеткендері үшін олар ұжымшар төрағасы Мүсіралиевпен Социалістік Еңбек Ері атағына ие болды. Сәбетай мен Биша әкеміз атақты адам деп кеудесін кермейтін, ол кезде халықтың тұрмыс жағдайы бірдей еді.
Күндіз қол тие қоймайды, Күкен, Үргебай үшеуміз кешке қарай керосин шамның жарығымен сабаққа дайындаламыз, жазу жұмыстарын орындаймыз. Мен есебке жүйрік болдым. Бірде ұстазым сыныптастарымды арифметикадан, мені ән айта алмағандықтан сабақтан қалдырғаны есімде. Ыбырай Алтынсарин, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Абай мен Жамбылдың өлеңдерін жатайтынбыз, орыс классиктері Түргенев, Крыловтың және т.б. аңыз әңгімелерін қызыға оқитынмын. Қыста, демалыс кезінде күн ашық болса қора маңында жиналған шөптің үстіне шығып әдеби кітап оқитынмын. «Том ағайдың лашығы» деген шығарма есімде қалыпты.
Ауылда тұратын балалар бос уақытында асық ойнайды, ләңгі тебеді. Бірде кешке қарай ай жарығымен ақсүйек ойнағанымыз есімде қалыпты. Нағашы атам: «Балам асық ойнаған азады, доп ойнаған тозады, бәрінен қой бағып, көтенішек жеген озады» деуші еді. 22 наурыз қазіргідей ұлан асыр мереке ретінде тойланбағанмен, назардан тыс қалмайтын. Арнайы сақталған соғымның сүр еті, қуырылған тары мен бидай, құрт қосылып наурыз көже пісірілетін, көршілер бір бірінің үйіне кіріп дәм тататын. Рамазан айы кезінде жастар кешқұрым үйдің сыртынан, терезеге келіп жарапазан айтатын. Оларға дастарханнан тағамдар берілетін.
Бірен саран отбасында радио қабылдағыш болатын, жаңалықтар мен хабарларды, ән-күйлерді ауылдың ортасында, биікте ілулі тұратын қалпақ сияқты радиодан естуші едік. 1953 жылдың 5 наурыз, қыстаудамыз. Көктем ерте шығып, қар еріп жатқан. Бізден екі үш жас кіші Әлікен, Іргебай үшеуміз ұя доп ойнап жатқанбыз. Оны көктемде түлей бастаған сиырдың жүнінен, ішіне домалақ тас салып жасайтынбыз. Суық хабар естідік, ұлы көсем Сталин қайтыс болыпты, екі тәуліктей аза тұтылады екен.
1953 жылы Қурайлы бастауыш мектебін тамамдадық. Күкен екеуміз бесінші сыныпты ҰОС-нан кейін ұйымдастырылған үлкен кеңшардың орталығы Шырғанақтағы орталау мектепте оқыдық. Шешем сонда ауылдық кеңестің төрағасы қызметін атқаратын. Қурайлыға қарағанда ол әлде қайда үлкен елді мекен екен, бірінші рет шатырлы үйлерді, электр жарығын көріп, таң тамаша болдық. Сыныптастарымыз Іргебай, Аманбай, Анаш, Өмірзақ, Сәбетай оқуларын Кегендегі орта мектепте жалғастырды. Олармен 1956 жылы сегізінші сыныпта қайта кездестік.
1949 -1953 жылдары Қурайлы бастауыш мектебінде оқыған сыныптастарым жайлы естеліктер
ҚОЙШЫБАЕВА КҮКЕН
1942 жылы туған, Күкен екеуміз 1953 жылы Қурайлыдағы бастауыш мектепте бітіргеннен кейін Шырғанақта Қалибек аға мен шешемнің үйінде тұрып, оқуымызды орталау мектепте оқыдық. 1956 жылы жетінші сыныпты тамамдағаннан кейін Кеген орта мектебінде оқуымызды жалғастырдық. Нағашы атамның үлкен ұлы Мышан ағаның екі бөлмелі там үйінде тұрдық. Ол кісі Молотов атындағы ұжымшарда төрағаның шаруашылық жөнінен орынбасары, кейін қой фермасын басқарды. Жеңгеміз Мария жұмыс істемейтін, ұлы Мәлік екі жаста, қызы Қарлығаш атасы мен Алтын апамның қолында тәрбиеленді. Бізден үш жас үлкен нағашы атамның баласы Амангелді де осы үйде тұрды. Ол екі жылдай азық түлік дүкенінде сатушы болып істеді, 1959 жылы армия қатарына шақырылып, Тынық Мұхит флотында төрт жыл әскери қызметін атқарып келді.
Кіреберістегі бөлмеде от жағылып, тамақ дайындалады, ас ішетін дөңгелек стол қойылған. Күкен мен жеңгесінің үй шаруасынан қолы тимейді, тамақ әзірлейді. Сабақтан келісімен мен қолда ұстайтын бір екі ірі қара малға қараймын, астын тазалап шөбін саламын. Бір шақырымдай қашықтықтағы Кеген өзенінен қыста шанамен, күз бен көктем айларында арбамен су әкелемін, отын жарып, отқа жағатын көңді кіргіземін. Күндіз қол тие қомайды, сондықтан кешкі астан кейін Күкен екеуміз жозыға айнала отырып, керосин шамның жарығымен сабақ дайындауға кірісеміз. Соған қарамастан үлгеріміміз жақсы болды. 1959 жылы Кеген орта мектебін тамамдасымен Күкен, сыныптастарымыз Аманбай мен Сәбетай төртеуміз оқуға түсуге бірге аттандық.
Жалғасы 5 – бетте.
Жалғасы. Басы 4- бетте.
Бізден алты жеті жас үлкен нағашы атамның Сүйімхан деген қызы бар еді, жездеміз Дарыш Бекболатов ҚазМУ-ді бітірген, мамандығы филолог, Шелекте мұғәлім болып істейтін, солардың үйіне келдік.
Ертеңінде Дарыш аға төртеумізді Алматыға ертіп келіп, қала ортасындағы өзбектің жалдамалы пәтеріне орналастырып, құжаттарымызды өткізуге көмектесті. Күкен мен Сәбетай сауда техникумына, Аманбай Зооветке, мен ауылшаруашылық институтына тапсырдым. Үшеуі де бірінші емтиханнан сүрініп, екі үш күн қала аралап, ауылға қайтты. Күкен Ақтастыдағы мектепке пионер жетекшісі болып орналасты. 1960 жылы Күкен мектепті бізден бір жыл бұрын бітірген Әлиасқаров Кеңесжанға тұрмысқа шықты. Келесі жылы Қазақ педагогикалық институтына сырттай оқуға түсіп, тіл және әдебиет пәндерінен оқушыларға сабақ берді. Кеңесжан аталған жоғарғы оқу орнын биология мамандығы бойынша бітіріп, өнегелі ұстаз болып, көп жыл Ақтасты мектебінде жұмыс істеді. Қайрат пен Қанат дүниеге келді. 1966 жылы үшінші ұлды дүниеге әкеліп, өкінішке орай бір аптадан кейін жиырма төрт жасында өмірден озды. Жүрегі дімкастау еді, содан ба әлде, үй жағдайында босанғанда өкпесіне суық тиді ме, белгісіз? Кегендегі ауруханаға жеткізгенмен, дәрігерлер көмектесе алмады. Алматыда арнайы тапсырыспен жасатып қызыл граниттен ескерткіш қойдық. Міне содан бері алпыс жыл өтті, тасқа ойып орнатылған суреті сол қалпында тұр.

НҰРҚОЖАЕВ АМАНБАЙ БІЛӘЛҰЛЫ
1943 жылы дүние есігін ашқан. 1949-1953 жылдары Қурайлы бастауыш мектебінде бірге оқыдық. Әкесі Біләл Ұлы Отан Соғысынан оралмаған. Шешесі – Қасымхан сауыншы, шопан көмекшісі және т.б. жұмыстар атқарды. Аманбай мал бағатын және аңшылықпен айналысатын атасы Нұрқожа мен апасы Әшіркүлдің қолында тәрбиеленді. Олардың қыстауы мектептен бір екі шақырымдай қашықтықта еді, сыныптасымыз сабаққа көбінесе атпен, кейде есекпен келетін. Қыс айларында аң терісінен тігілген киім киетіні есімде. Сондықтан және өзі толықтау болғандықтан «борсық» деп келемеждеуші едік. 1953-1959 жылдары Кеген орта мектебінде оқуын жалғастырды, үлгерімі жақсы болды. Оныншы сыныпты бітірген жылы институтқа бірден түсе алмады. Қызылту кеңшарында зоотехник болып істейтін ағасы Сейдібақастың көмегімен екі жылға жуық мал фермасының есепшісі, ауылдық кеңестің хатшысы жұмысын атқарды.1961 жылы Алматы зоовет институтына түсіп, 1966 жылы мал дәрігерлік мамандығы бойынша бітіріп, Кегенде аудандық қаржы бөлімінде қызмет істеп жүрген Рая Қасымқызына үйленді. Ол Алматы финанс кредит техникумын бітірген ұлты ұйғыр болғанмен Сүмбеде қазақ мектебінде оқып, тәлім тәрбие алған. Әбекең жолдамамен Көкшетау облысы, Қызылту ауданына жіберіліп, үш жыл ірі кеңшардың мал дәрігері қызметін атқарып қайтты.
1969 жылы Аманбай еңбек демалысында Алматыға мені арнайы іздеп келіпті. Туып өскен өлкеме жақындасам деп едім, Кеген ауданына барғым келмейді. «Еңбекші Қазақ ауданында атқару комитетінің төрағасы болып істейтін танысың бар екен, мүмкін сол көмектесер» деген сеніммен келіпті. Ауылшаруашылық институтын инженер механик мамандығы бойынша бітірген Тастан Тоқсейтұлымен Кеген аудандық ауылшаруашылық басқармасында бір жыл бірге жұмыс істеген едім. Іле ауданының ауылшаруашылық басқармасы төрағасы қызметіне атқаратын Тәкеңмен хабарласып едім, келіңдер деді. Амантаймен таныстырып, келген бұйымтайымды айтып едім, «қала маңындағы шаруашылықтарда мамандар жеткілікті, бірден бас мал дәрігері ретінде орналастыра алмаймын, жұмысын бөлімшеден бастағаны дұрыс»- деп уәдесін берді. Көп ұзамай сыныптасымды Еңбек Ері Түймебаев басқаратын Алматы жүзім шаруашылығына бөлімше маманы ретінде орналастырды. Бір жыл өтпестен Әбекең бас мал дәрігері қызметіне көтерілді, мамандар үшін салынған жеке тұрғын үй бітіп, досым қоныстойына шақырды. Сыныптасымыз Қанайбек және жұбайларымыз 1972-нің жаңа жылын сонда қарсы алдық. Ширек ғасырдан аса Әбекеңнің отбасымен жиі араласып, қуаныштарымызды бөлісіп тұрдық.
1976 жылы Тастан Тоқсейтұлы Курті ауданының Бірінші хатшы қызметіне тағайындалды. Аманбай Біләлұлын аудан орталығы Ақшиде орналасқан қой шаруашылығына маманданған Тоқаш Бокин атындағы кеңшарды басқаруға шақырыпты. Алматыдан арақашықтық біраз болғанмен отбасымен араласып тұрдық. Күз айында кешке қарай Әбекеңмен аң аулауға шыққанымыз есімде қалыпты. Автокөлікті өзі айдады, түнде қарақұйрық кездесе қоймады, кездейсоқ кезіккен бірен саран қоян мен қырғауылды атып алудың да сәті түспеді. Қойшының иесіз тамында түнеп, үйден алып шыққан тағамдарды қанағат тұттық. Әбекең қызмет көлігін арнайы жіберіп Қалибек аға мен ұлымыз Асхат қызымыз Сәулемен жаңа жылды қарсы алған едік. Бір жолы қалалық партия комитетінің инстукторы қызметін атқаратын З. Нұрқәділов жұбайымен бірге қонақта болғанымыз есімде. Ұлтымыздың негізгі асы ет сағат онекіге қарай берілді. Үлкен ас пен шайдан кейін еркектерге бір бөлмеге, әйелдерге екінші бөлмеге төсек салынды. Зәкеңнің әйелі: «түн ортасында кім ет жейді»- деп дастарханға отырмаған еді, салынған төсекке жатпай креслода отырып ұйықтаған көрінеді. Ол сол кезде облыстық партия комитетінің хатшысы қызметін атқарған І.Балтағуловтың ағасының қызы екенін білетін, оның соншама тәкаппарланғаны түсініксіз еді.
Амантай Білалұлы Тоқаш Бокин кеңшарының директоры қызметінде төрт жылдан аса атқарды. Тәжірибелі маман, ұйымдастырушылық қабілеті бар Әбекеңнің басшылығымен шатқаяқтап кеткен шаруашылықтың жұмысы және біраз түзелді. 1980 жылы аяқ астынан Нарынқол ауданы партия комитетінің бірінші хатшысы қайтыс болып, Алматы облыстық партиия комитеті Тастан Тоқсейтұлын сонда қызметке ауыстырды. Күрті ауданына жаңа хатшы тағайындалып, ол руластары мен сенімді адамдарын жинап, бөтендерді қудалай бастады. Абекең 1980-1986 жж Іле ауданына қарасты Қаскелең кеңшарында бас мал дәрігері қызметін атқарды, 1986 жылдан республиканың ауылшаруашылық министрлігінің мал шаруашылығы басқармасында бас маман ретінде қызметке ауысып, сонда оншақты жылдай істеді. Әбекең Т.Бокин кеңшарының директоры қызметін атқарғанда мал фермасының зоотехнигі болған Серік Үмбетов 1992 жылы Күрті ауданының әкімі болып тағайындалды. Сол жылы Әбекеңді қойшаруашылығымен айналысатын Айдарлы кеңшарының директорына тағайындады. Екі жылдан кейін жаппай жекешелендіру басталып, кеңшар таратылғаннан кейін Амантай Білалұлы Іле ауданына ауысып, ауылшаруашылық басқармасын төрағасы, 2000- 2007 жж сол сала бойынша аудан әкімінің орынбасары қызметін атқарды. Өтеген батыр кентінен жер алып, екі қабатты үлкен үй салып алды.
Аманбай мен Раяның бір ұлы, үш қызы бар, бәрі жоғарғы оқу орындарын бітірген, үлкен қызы Іле ауданында мұғалім болып істеп, зейнетке шықты. Екінші қызының мамандығы да мұғалім, қазір балабақша меңгерушісі. Кіші қызы Жанар шеттілдер институтын бітірген, әкесі кезінде Филип Морис компаниясына орналастырған еді, аталған мекеменің Швейцариядағы орталық офисінде істеп жатқанына онжылдан асты, арасында үш жылдай оның Түркиядағы өкілдігінде қызмет жасады. Ұлы Серік ІІМ-нің академиясын бітіргенмін мамандығы бойынша жұмыс істемеді. Астанада тұрады, біраз жылдар «Камұнайгаз» орталық офисінде, Жамбыл облысындағы филиалында істеді, бизнеспен айналысады.
Амантай Біләлұлы «Құрмет» орденімен және бірнеше төсбелгілермен марапатталған, Алматы облысының, Райымбек және Іле аудандарының құрметті азаматы. 2010 жылы қатерлі ісік ауруына шалдыққаны белгілі болып, жанына шипа іздеп Қытай мен Израильге барды, екі рет Оңтүстік Кореяда емделді, өкінішке орай аса көмек болмады. 2012 жылы 69 жасында дүниеден озды.

Малмақов Іргебай
1959 жылы Кеген орта мектебін бітіргеннен кейін үш жыл Қызылту кеңшарының Ақтасты фермасында жұмыс істеді, көбінесе трактор айдады. Әкесі еңбек фронтынан оралмаған, шешесі Зәпихан сауыншы, шопан көмекшісі т.с.с. жұмыстар атқарды. Өздеріне тиеселі тұрғын үйлері болмағандықтан, Іргебайдың мақсаты – аздап қаражат жинап, зейнетке шыққан шешесіне Ақтастыдан баспана салып беру еді. Көмектесіп, қолдай қоятын жақын туыстары да жоқ еді. Мен ауылшаруашылық институтының екінші және үшінші курсында оқып жүргенде, қысқы және жазғы демалыс кезінде сыныптасыма жолығып, институтқа түс, жоғары білім ал, маман бол деп үгіттейтінмін. 1962 жылы сыныптасым Қазақ ауылшаруашылық институтына емтихан тапсырып, агрономия факультетіне түсті. Соңғы курста оқып жүргенде студенттік той жасап, курстасы, татар қызы Надияға үйленді. 1967 жылы институтты агрохимия мамандығы бойынша бітірісімен жолдамамен екеуін де Ақтөбе облыстық агрохимия зертханасына жіберіпті. Мен кандидаттық диссертациямның тақырыбы бойынша көктем мен жаз айларында облыстық ауылшаруашылық тәжірибе стансасына іссапарға барушы едім. Сонымен сыныптасыммен Ақтөбеде кездесіп, тұңғыш қызы Динараның дүниеге келгенін жақсы атап өткеніміз есімде қалыпты. Шамасы екі жылдан кейін Іргебай кіші офицер ретінде әскерге шақырылып, взвод командирі ретінде Ресейдің қиыршығысында бір жыл азаматтық борышын өтеп қайтты. 1970 жылы елге оралып, бір жылдай Қызылту кеңшарының Ақтасты фермасында агроном қызметін атқарды. Гурьев Атырау облысында жұбайының жалғыз шешесі мен әжесі тұрады екен, «олар науқас, қарайтын менен басқа адам жоқ» – деп Надия Іргебайды көндіріп, сыныптасымыз жалғыз шешесін алып, сонда көшті. Алыс сапарға шығарда Алматы маңындағы біздің үйге тоқтаған еді, Зәпихан апамның көзіне жас үйіріліп, «не істеймін, жалғыз ұлым үшін жер түбіне кетіп барамын»- деген еді. Іргебай көпжылдар Махамбет ауданына қарасты кеңшарда агроном қызметін атқарды. Шешесі сонда қайтыс болып, жерленді. Дүниеден өтер алдындағы өтініші: «туып, өскен жерімнің бір уыс топырағы мен бір құты суын әкеп, зиратыма құярсың»- деген екен, шешесінің өтінішін бір екі жылдан кейін орындады. Ақтөбеде дүниеге келген үлкен қызы Динара мектеп бітірісімен Алматыға жоғарғы оқу орнына түсуге келіп, студенттік жылдары Қарқараның жігіті танысқан екен. Жөргенбаевтар әулеті құда түсуге жер түбіндегі Гурьевке арнайы барыпты. 90 жылдың басында күйеубаласы Жөргенбаевтың көмегімен Іргебай мен Надия екі ұлы, бір қызымен елге оралып, Іле ауданы Жаңаталап ауылынан жер алып, үлкен үй салып алды. Сыныптасым 74 жасында созылмалы науқастан кейін дүниеден озды.

Тілеубаев Өмірзақ (Өкен).
Әкесі Ұлы Отан соғысынан оралмады, қарт әжесі мен шешесі Динагүлдің қолында тәрбиеленді. Ақтастыда нағашы атамның үйімен көрші болғандықтан жиі араласып тұратын едік. Өткен ғасырдың елуінші алпысыншы жылдары күнделікті тұрмысқа қажет заттар тапшы болғандықтан ауылдық жерде дүкенші өте мәртебелі қызмет еді, сондықтан сыныптасымың тұрмыстық жағдайы жақсы болды. Ауылда тек Өкенде ғана велосипед болды, кейін мотоцикл мінді. 1959 жылы Кеген орта мектебін бітірісімен Өкен Алматыға барып, жоғарғы оқу орнына емтихан тапсырғанмен түсе алмады. Біз Аманбай, Күкен, Сәбетай төртеуміз бір бөлмелі, ішінде тіптен беті-қол жуатын құрылғысы жоқ пәтер жалдап тұрсақ, Өмірзақ қаланың ортасында жаңадан салынған үшқабат үйде республикалық мекемеде қызмет істейтін жақын туысының үйіне орналасқанын білетін едік. Сыныптасымызға жолығу үшін арнайы іздеп барып, екінші қабатта орналасқан пәтердің қоңырауын басып едік, бізді біраз тостырып шықты. Өмірзақ жаңылмасам екі жылдан кейін Зоовет иннституына оқуға түсті. Аталған жоғарғы оқу орнында әскери кафедра болмағандықтан оны екінші курстан армияға шақырып, үш жылдай әскери борышын өтеп қайтты. Өмірзақ мектепті бізден кейін бітірген Тұрымханға үйленген еді, бір ұл мен қыз дүниеге келді. Институт бітіргеннен кейін сыныптасымыз біраз жылдар Қызылту кеңшарының Ақтасты фермасында зоотехник болып қызмет істеді. Шешесі жалғыз ұлынан ештеме аямаған еді, ауылда жеңіл автокөлікті бірінші мінген де Өмірзақ болды.

МҰРАТ ҚОЙШЫБАЕВ
Ауылшаруашылық ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Райымбек ауданының Құрметті азаматы.