Еділбай ата туралы ең алғаш ойыма келетіні, бұл кісі жаратушының ықыласына бөленген жан. Әдетте бір адамға берілетін нығметтерде, байлық, мансап, денсаулық, ұрпаққа келгенде, Алла пендені бір жерінен кемдік жасап жатады. Төрт құбыласы тең жаратылған деген сөз осы тап осы кісіге арнап айтылғандай.
Өйткені бұл кісінің өмір жолдарын бажайлап қарап отырсақ, 1931 жылы аштық басталған кезде, Қарабұлақ мектеп интернатында оқуда болды. Азды көпті үкіметтің қамқорлығында болып 7 жыл оқыды.
Соғыс басталған кезде 1942 жылы 17 жасында әскерге алынды. Жасы толмаған себепті, мергендер мектебінің шарттарына толық сәйкес келгенін анықтап, оны мергендер дайындайтын оқуға жіберді. Майданға Беларусия майданыны бағытындағы ұрыстарға келіп қосылады. Мерген ретінде арнайы нүктелерде отырып, шабуылдаушы жақтың, негізгі басшыларын, ынталы топтарды жойып отырды. Көп ұзамай иығынан жараланып, госпиталға түседі. Жазылып қайтадан әскери сапқа қосылады. 4 айдан соң екінші рет қолынан жараланады. Дәрігерлік қортынды бойынша соғысқа жарамсыздығы анықталып, 1944 жылы елге қайтады.
Елге келгеннен кейін Есік қаласындағы есепшілер дайындайтын оқуға түсіп, бітіреді. Кейін Алматы ауылшаруашылық институтын тамандайды. Еңбек жолын колхоздың есепшісі болып бастап. Алдымен Көлбастау колхозында бухгалтер, одан кейін Екпінді, Ұзынбұлақ колхоздарында бухгалтер болып істеді. Орнықты таза жұмыстарының, кәсіби деңгейінің жоғарлылығынан Кеген аудандық ауылшаруашылық басқармасында бас бухгалтерге дейін көтерілді. 1967 жылы Нарынқол ауданы бөлінген кезде Нарынқол аудандық ауылшаруашылық басқармасының бас бухгалтері болып 5 жылдай қызмет атқарып, денсаулығына байланысты зейнеткерлікке шықты.
Соғыстағы ерліктері үшін «Отан соғысы» ордені мен «Ерлігі үшін» медалы, Еңбектегі табыстары үшін түрлі 8 медальмен марапатталғанын да айта кеткен дұрыс болар.
Еділбай әкеміз сол заманғы алдыңғы қатарлы, озық ойлы болғанын мынадан көруге болады. Алғаш фотоаппарат сатып алып, суреттер түсірді. Ол кезде ол ауыл үшін үлкен соны жаңалық еді.
Ауылға баян әкеліп, інілеріне үйретті. Інілері Тоқтар, Ерғанаттар ауыл сахналарының төріне жүрді. Ерғанат аға 1977 жылы Эстонияның Таллин қаласындағы Бүкіл Одақтық байқауда бас жүлде жеңіп алғанын айтуға болады. Осы жетістіктердің бастау бұлағында Еділбай әкеміз тұрды.
Ауылға алғаш үш аяқты мотоцикль алып келді. Әрдайым ауыл ішіндегі өркениеттің жаңа белестерінің басында жүргені, ол кісінің деңгейін анықтап тұрады.
Жас кезінде қолының кемдігіне қарамай, талай ас жиында қазақша күреске де түсіп күш сынады. Ердің сынынан бастартпаған еді. Домбыра шертті, ән де салды.
Еділбай әкеміз Күлшахан шешемізбен шаңырақ көтеріп, 12 баланың әкесі атанды. 7- ұл, 5- қыз өсірді. Ұлды ұяға, қызды қияға қондырды. Әкелік парызын орындап, әрқайсына тұшымды білім беріп, оқытты. Ұрпақтары барлық сала да еңбек етуде. Перзент парызы әкенің атына кір келтірмеу осы әулеттің өзіндік жазылмаған заңы.
Тектіден текті туады, тектіліктің жолын қуады деген емес пе, Еділбай әкеміздің әкесі Құралбек те бекерден емес еді.
Құралбек ата 1924 жылы алғаш құрылған ячейканың төрағасы болған. Колхоз төрағасы қызметінде жүрді. Өмір бойы елдің жоқ жітігін түгендеп, еңбек етті. Қария болған кезінде де, принципінен айнымай, көп ешкімге бой бермей, өзін биік ұстап өмірден өтті.
Ауылдан шыққан жақын туысымыз, қоғам қайраткері Мырқасым Серікбайұлы жасынан Совет қызметтеріне араласты. Кезінде болыс болған әкесі Серікбай 1916 жылы Патша үкіметіне қарсы Қарқарада жәрмеңкесінде Албан көтерілісін ұйымдастырушылардың бірі болды. Осы көтеріліс барысында ұсталып, Ақшоқы деген тау етегінде оққа ұшып, ел үшін шейіт болды. Мырқасым Серікбайұлы 1920 жылы Жаркент уездің милиция начальнигі болған кезінде, Әубәкір Жүнісов, Қасымхан Чанышовтармен бірге Қытай жерінде 1921 жылғы Сүйдін қаласындағы Атаман Дутовты жою операциясына қатысқан. Әубәкір әкеміз Дутов ставкасының полковнигі Абылайханов екеуі кадет корпусында бірге оқыған. Қасымханды ертіп барып, Абылайхановпен таныстырып, достастырады. Қасымхан осылай Абылайхановтың сеніміне кіріп, қарулы топпен Дутов штабына кіріп, атаманды атып кетеді. Әубәкір ата осы еңбектері үшін ВЧК төрағасының орынбасары Петерстен жазуы бар арнайы маузермен наградталған екен.
Мырқасым атамыздың ұйытқы болуымен, 1924 жылы Коммунистік партияның көсемі В.И.Лениннің қайтыс болуына байланысты, ауылдан ең алғаш 5 адам коммунистік партия қатарына өтті. Олар – аталарым Теңізбайұлы Сәрсенбай, Медетбеков Жайлаубек, Солтыбайұлы Құралбек, Аршабайұлы Малдыбек, Қожабекұлы Рақым. Алғашқы ячейка құрылып, ячейка төрағасы Солтыбайұлы Құралбек, ячейка секретары болып атам Теңізбайұлы Сәрсенбай сайланады. Бұл кезде атамыз 30 жаста екен. Рақымұлы Байұзақ ағаның осы кез туралы бір естелігінде.
«Ауылымыздағы ячейканың бес мүшесі кешкісін жиналып, өз ара саяси сабақ өткізеді. Сондай саяси білім көтеру кезінде, Құралбек қария:
– Ей Рақым. Осы Марксіңнің өзінің нәсілі кім, неміс пе?- деп сауал қойды.
– Ия неміс нәсілінен.
– Онда қызыңды ұрайын. Ол социализмі жақсы болса, ол жақсылығын неге өзінің Германиясына орнатпаған. Неге бізге қарай тықпалай берген.-депті.
Құралбек атаның тура айтқан сөзіне, әрине бәрі үндемей төмен қарап, үнсіз қалады. Кейін ойласаңыз, сондағы ауылдың таза ауызбіршілігі, бауырмалдығы емес пе, айтылған сол сөз, сол жерде қалды. Әйтпесе осы сөзі үшін Құралбек ата «халық жауы» болып сотталып, атылып кетер еді.»- деп өзінің естеліктер кітабінде жазып қалдырды. Сол кездің ағайын бауырды өзіндей көргені, өзіндегідей пейіл тазалығының нақты дәлелі осы болса керек.
Біз Еділбай Құралбекқұлымен жақын туыспыз. Әрі әкем Жапсарбаймен құрдас болғаннан соң, әкем деп жатқаным.
Өз әкемнің өмірге келгенінің өзі қиындықтарға, сындарға толы болған. Тіпті әулиелік ырымды, амалсыздықтан жасауға тура келген екен. Сәрсенбай атамыздың әйелі, сары атаның қызы Бүбіш шешеміз әкеме дейін бірнеше құрсақ көтеріп, аман – есен босаныпты. Бірақ жарық дүниеге әкелген балалары көп тұрмай, шетіней беріпті. Кейбір жөн білетін, жасы үлкендер өсіп–өнген әулет арқылы қазақтың бұрыннан келе жатқан ырымын жасаңыздар деп ақыл беріпті. Ол ырым ауылда өсіп-өнген құдай қалаған отбасылардан жұғысты болсын жасайтын жора еді.
Сәрсенбай ата баласын туа салған кезде, ауылдас бауыры Аршабайұлы Оразбек деген кісіге беріпті. Аршабай әулеті, өсіп-өнген атақты әулет. Арыстандай алты ұлы бар екен. Оразбек атаның әйелі Несіпбала шешеміз, әкемді емізіп, бір жеті бағыпты. Сәрсенбай атам, апам екеуі тауға барып, бір арқа отын жинап, сол бір арқа отынды Оразбек атаның босағасына апарып, өз баласын сатып алыпты. Содан жеті әйелдің ауынан өткізіп, есіктен емес, керегенің жапсарынан үйге кіргізіпті. Осы ырымдардан соң, азан шақырып «-Жапсарбай» – деп атын қояды. Осы ырымды алла қабыл етіпті. Отбасына бала құтайып, өсіп, әкем өмірлі болып, әкемнің артынан бала да ерген екен. Аршабай әулетімен осындай тығыз қатынастар болған. Ол ағайынның бірлігі, жанашыр қамқорлығының көріністері. Міне біз бүгінде аталарымыздың кең пейіл, мейірім- парасаттарын ерекше екпінмен айтып отырмыз. Болашақ ұрпақтарымыз білсін. Жүректеріне түйсін. Осындай дана бабаларымыз өмір сүргенін.
Еділбай әкеміздің тағы жақын бір әкесі Бағыбек қария 1931 жылғы аштық кезінде, Құлаған жардың шығысында бір сайдан кейінгі сайда бидай сақталған ұраларды күзеткен күзетші болған екен. Колхоз басшының жасырын тапсырмасымен күн сайын кешке қарай, әр үйге бір кеседен бидай таратыпты. Ел аузында Бағыбек елді құтқарған тұлға ретінде айтылады.
Құралбек атаның жақын бауыры Малдыбек 1937 жылы халық жауы деген желеумен ұсталып кетті. Ол кісінің қамауда Сәкен Сейфуллинмен бірге екені туралы соңғы хаты да келген.
Тағы бір бауыры Жоғарғы партия мектебін бітірген Иманәлі Ораз Жандосовпен бірге басшылық қызметте болып, 1937 жылы халық жауы жаласына ұшырады. Жалпы бұл әулеттен көз ашық ел басқарған білімді азаматтар көптеп шыққан еді. Өнерлі де жандар, зергер, ағаштан түйін түйетін ағаш оюшы шеберлер де бар. Қазақ елінің мәдени құндылықтарының сақталуына әулеттің тектік арнаның қасиеттерінің әсері мол.
Бүгінде туғанына 100 жыл толып отырған әкеміз Еділбай Құралбекұлының өмірі өнеге. Осы өнегелі өмірді тағы да паш еткен, ұрпақтары Жалаңаш ауылында ата рухына ас берді. Жүлде тігіп, Жалаңаш ауылындағы Ж.Ермегияев мектебінде волейбол жарысын өткізді. Ниет қабыл болсын, атамыздың өнегелі ұрпақтары дегіміз келеді.
Болат Сәрсенбай,
Өлкетанушы суретші.
Жалаңаш ауылы.
