Халқының қадірлі азаматы
Қазақстанда алғаш совет үкіметін орнатуға белсене қатынасқан қоғам және мемлекет қайраткері Ыдырыс Көшкіновтің баласы болып келетін, ауданның экономикасы мен мәдениетін көтеруге өзіндік үлесін қосқан азаматтардың бірі Жеңіс Әуезхановтың өмірден өткеніне де он жылдан асып барады екен. Жеңіс Әуесханұлынның атасы Көшкін мен Әспет ана үйленіп жеті ұл мен бір қызды өмірге әкеледі. Олар Дәулетбек, Сейдепас, Қанапия, Ескендір, Ыдырыс, Ықсан және Жекеңнің әкесі Әуезхан дүниеге келеді. Бұл ұлдар аман-есен ержетіп, заман толқыны оларды түрлі тағдырға душар етеді. Осы ұлдардан Қанапия мен Ескендір екеуі 1916 жылғы Албан көтерілісіне қатысып мерт болады. Жас кезінен оқып, тоқыған талантты ұл елімізге белгілі Ыдырыс Көшкінов Сталиндік нәубетке ұшырап, 20 жылға түрмеге айдалып Архангельск маңындағы саяси-тұтқындар лагерінде 1944 жылы қайтыс болады. Ыдырыс атамыздың зайыбы Мусабекова Зағира шешеміз Алматыда тұруға құқы жоқ деп танылып, ауылға қуылады, үйлерінен шығарылды. Халық жауының тұтқыны деп үлкен қудалау басталады. Дәулетбақ пен Әуезхан Жаркент қаласындағы түрмеге қамалады. Оларға тағылған кінә Дәулетбақ қарияны ескіліктің қалдығы бүркіт ұстап, жүйрік баптайды десе, Қолтық колхозының төрағасы Әуезханды колхоздың сиырында кысыр көп деген жаламен қамады. 2-3 жылдан кейін Дәулетбақ қария босап, атамекен Қолтығын тастап, Ұзынбұлақтағы «Еңбек» колхозында жылқышы болып, абыройлы жұмыс істеп, 1950 жылы зейнеткерлікке шықты. Дәулетбақ қарияның жұбайы болса 1916 жылғы көтерілістің басшыларының бірі Солтанбеков Әубәкірдің қызы Күлғаныш 8 жыл Сібірдің Магадандағы концлагерьде азаптың ауырын көрді. Жасынан пысық өскен, Өжет апамыз жазасын өтеп ауылға аман-есен 1947 жылы оралады. Ал Ықсан халық жауының інісі ретінде 10 жылын белгілі Карлаг түрмесінде өткізді. Басынан өткен барлық қиыншылықтарды жеңе отырып, Өлкеміздегі алғашқы ұстаз Майлы Ормановтың шәкірті болған. Өзі де мұғалімдер дайындайтын оқу орнын бітіріп, ұстаз, мектеп директоры, аудандық оқу бөлімінің бастығы жұмыстарын абыроймен істеп зейнеткерлікке шығады. Көп жылғы жемісті жұмысы орынды бағаланып, “Қазақ ССР-не еңбегі сіңген мұғалім” атағы беріледі. Жұбайы Нұрпейісова Сұлуке апамызда жұбайына адал жар болып, ұл-қыздарын өсіреді. Ерен еңбек етеді.
1942 жылы күзде жаппай әскерге алу кезінде Сейдепас пен Әуезхан Отан соғысына алынды. Әскери комиссияның шешімімен Сейдепас Күзбас көмір кенішіне жұмысқа жіберіліп сонда қайтыс болады. Ал Әуезхан қария соғыстың алдыңғы қатарында айыптылар батальонында жүрді, Бұл белім үкіметке жақпай, кейбіреудері өтірік жаламен түрме есігін көргендерден құралатын. «Қырық жыл қырғын болса да ажалды өледі» дегендей Әуезхан қария бірнеше рет жараланып, ауыр жарақаттар алса да кері қайтарылмайды. Жеңісті 1945 жылы Берлин түбінде қарсы алып, ауылға оралады.
Көшкінов Сейдепас атамыздың жұбайы Әлімбекова Зейне қиыншылықтарды жеңе жүріп, Ұлы Отан соғысы кезінде тылда аянбай еңбек етеді. Дала қосында аспаз болып жұмыс істеп, жұмыскерлерге көже ашытып беріп, ауылдастарына еңбегімен аты шығады. Ал, Ұлы Отан соғысынан аман-есен келген Көшкінов Әуезхан атамыз кейін жұбайы Ахметова Сахабан екеуі Ұзынбұлақ қой совхозында аға шопан болып жұмыс істеп, зейнеткерлікке шығады. Еліне елеулі, халқына қалаулы ұл-қыз өсіреді. Әкелерінің қарындасы Халықова Сара апамыз, өмір бойы мәдениет үйінің меңгерушісі болып, абыройлы жұмыс істеп, Ұзынбұлақ ауылының тұрғындарының құрметіне бөленеді.
Ұлы Отан соғысының қызу жүріп жатқан кезінде 1942 жылдың 15ші қараша айында дүниеге келген Жеңіс Әуезханұылының балалық шағы, қызыққа толы бақытты болып өткен жоқ. Жетімі мен жесірі көп, мемлекетте саны көп ұлттын аз ұлтқа деген қысым жасауымен өз әкесі Ыдырыс Көшкінов сияқты ел тізгінін ұстаған азаматтардың жалған жаламен айыпталуының зардабын көп көрген, әкелері мен аналарынын өксікпен, сағынышпен, қорланумен өткен күндерін көріп өсті десе де болады. 1959 жылы орта мектепті бітіріп совхозда екі жыл өндірісте жұмыс істеуге қалды. Күзге қарай Жеңіс Әуезханұлы Түргендегі механизаторлар дайындайтын училишеге оқуға жіберілді. Оны үздік бітірген ол совхоздың механизаторлар қауымының ортасына келіп, еңбек көрігін басты. «Талантты ерге нұр жауар» – деген емес пе?! Таудай талап иесі Жеңіс озаттар қатарынан орын алып, совхоздың озат механизаторы Ақымжан Шарипов, Манаш Әуезбековтермен үзеңгі қағыстырды. Совхоздын аудан смес облысқа танымал көркем өнерпаздар үйірмесіне белсене қатысты. Ол сахна төріндегі әртістердей-ақ рольдерде ойнай бастады. Мұхтар Әуезовтын «Енлік- Кебек» пьесасындагы Жапал бейнесін сомдағанда ауылдастарының танымай калғаны бар. Женіс Әуезханұлы екі жыл өндірісте жұмыс істегеннен кейін 1962 жылы Алматы ауылшаруашылық институтының ауылшаруашылығын механизациялау факультетіне оқуға түседі, оны 1967 жылы ойдағыдай бітіріп шықты. Қайтадан өзінін туған совхозы Ұзынбұлақ асыл тұқымды қой совхозына мамандығы бойынша қатардагы инженер болып жұмысын жалғастырды. Осы жылдары өзінің бір ауылда өскен, бойжеткен қыз, бой түзеген бозбала боп сыйласып өскен ару қыз бухгалтер мамандығын меңгерген Нұрипа Нұрғалиқызымен бас қосты. Ауылдың үлгілі жастары қоғам жұмыстарына белсене араласып, өздерін көрсете білген екі жаска сол кездегі совхоз директоры Шурин Сақтаған Әубәкірұлы костап, өздері бастап партия комитеті мен комсомол ұйымы шаруашылықтың үйінде дүркіреген «комсомолдық үйлену тойын» өткізді. Бұл той алғаш рет осы өлкеден шыққан жазушы, телевидение қызметкері Досан Жанботаев бейне таспаға түсіріп, республикаға көрсетті. Міне, осылай Женіс Әуезхановтын азаматтық жолы басталады. Жас инженер 1970 жылы ауданнан жаңадан ашылған Қазакстанның 50жылдығы атындағы тәжірибе шаруашылығына аудандық партия комитетінің бюро қаулысымен бас инженерлікке жіберілді. Жаңа шаруашылық бүгінде Тасашы ауылы орналасқан жазыққа алғашқы қазығын қадап, үлкен шаруашылыққа айналды. Шаруашылықты ұйымдастыруға жіберілген сол кезде басқару ісімен көрініп, өнегелі жұмыстардын ұйтқысы болған совхоз директоры Сакуров Жұмаханға сенімді серік, іскер бас маман бола білді. 1974 жылы сол кездегі аудан басшыларының шешімі мен Ұзынбұлақ совхозында МТМ- дағы жұмыс қайта қарқын алды. Шаруашылыққа инженерлік жаңалықтар енгізіле бастады. Мұнда келісімен бас инженерлікпен қоса цехтық партия ұйымының секретары жұмысын қоса атқарып, жұмыста шындалды. Жетпісінші жылдардың соңына карай Жылысай қой совхозында партия комитетінің секретарлығына бекітіледі.1983 жылы Бөлексаз мал бордақылау бірлестігінде директорлық жұмысқа жоғарлатылды. Жеңіс Әуезханұлы әсіресе шаруашылықтың негізгі бағыты мал бордакылауды жақсы жолға қойды. Ауыл мәдениетіне де көңіл бөлініп Жеңіс Әуезханұлының тікелей ұйымдастыруымен ауыл өнерпаздарына музыкалық аспаптар әперілді. Соның нәтижесінде «Бөлексаз жұлдыздары» ансамблінің атағы аудан, облыска тарап өнерлі биші, әншілер шықты. Жеңіс Әуезханұлы Бөлексаз мал бордақылау бірлестігіндегі жұмыстарды дұрыс жолға қоя білді. Қандай резервтер мен мүмкіндіктерді пайдаланудың жолын тапты. Осы жетістіктері үшін Қарқара ет, сүт совхозына директорлыққа жіберілді. Аудандық партия комитетінің бюро мүшелерінің ішіндегі кадрларды тұрақтандырайық, жақсы істеп келе жатқан кадрлар екінші жерде адамдарды, жер жағдайын танып білгенше уақыт өтеді деушілер де болады. Мұнда да өзінен мемлекеттік істі, халық мүлдесін жоғары коятын Женіс Әуезханулы жана қарқынмен жұмыстар ұйымдастырды.
Қарқара ет, сүт совхозы аудандағы ауа райы қатал жерге орналасқан. Қыста қар қалың түсетін жазы қысқа, күзде егін жай пісіп, ауа- райының қолайсыздығынан қарға араласатын уақыттар болатын. Шаруашылықтың түрі көп, негізінен ет, сүт өндіретін, 12000 гектарға жуық егістігі, 700 гектар картоп орналасқан аудандағы үлкен шаруашылық болатын. Ол кейінгі жылдарда Аудандық автомобиль жолдары мекемесінде аға мастер, Жылысай селолық округінде тәуелсіздіктің алғашқы әкімі ретінде жұмыс істеді. Жаппай жекешелендірудегі бөлісті әділ өтуіне, мал, жер, кора бөлісіне әкімшілік бақылауында ұстады. Отбасы жағдайымен 1997 жылы Ұзынбұлақ әкімшілігіне жауапты маман болып ауысып, мұнда да абройлы жұмыс істеп, 2005 жылы зейнеткерлікке шықты. Жеңіс Әуезханұлы мен қартайдым, істер жұмысымды істедім, бәріне де еңбегім сіңді, – деп қарап отырған жоқ. Оны ауылдастары селолық округ бойынша ақсақалдар алқасынын төрағалығына сайлады. Жасынан еңбекпен шыңдалған Жекең бұл жұмыстан да бас тартқан жоқ. Ол адамдар арасында жиі болып, жақсы істерге колдау жасады. Ауылда қанат жайған бастамаларға көмегін көрсетеді. 2010 жылы ауыл тұрғындарынын бастамасымен Ұлы Жеңістің 65 жылдық мерекесіне байланысты Ұлы Отан соғысына қатысқандар мен тылда еңбек еткенардагерлерге ескерткіш орнатуға ұйтқы болды. Сол ескерткіш бастан-аяқ жасалып біткенше басы-қасында жүрді. Еңселі ескерткіш бүгінде ауылға сән беріп, халық мойнымен көтерген ауыр жылдардан сыр шертіп, болашақ ұрпақтарды бірлікке, ерлікке, Отанды, елді- жерді сүюге шақырып тұрғандай. Бір кезде соғысқа қатысқан, тылда енбек еткен, Ұлы Жеңіске үлес қосқан ата- бабаларының, әже-аналарының тізімінің ілінгенін көргендердің қуанышын тілмен айтып жеткізу қиын. Олардың ұрпақтары ескерткіштің ашылу салтанатына бірі қалмай қатысып, ауылды Ұлы Жеңістің гүл шашуына, қуаныш шашуына көмкергені бар. Ескерткіштің ашылуына бас-көз болғандарға оның ішінде тікелей басқарған Жекеңе үлкен рахметтерін айтты. Жеңіс Әуезханұлы жақсы істердің, өнегелі өмірдің бастамашысы ғана емес, оны өзі жасап көрсетушілердің бірі болды. Жекеңмен жұбайы Нұрипа Нұрғалиқызы екеуінің үй маңын нағыз ауылда бау- бақша өсіруде бағбан деуге болады. Аулаларын түрлі жеміс ағаштары, картоп, сәбіз, қызылша, қырыққабат, қызанақ басқа да бақша дақылдарын гүл өсірудің бағбаны десек артық айткандық емес. Жекеңнің осындай өнегелі өмір жолымен бірге өлен жазатын, әдебиетті сүйетіндігін де айтуға болады. Адамдардың ерен енбегі, ерліктері, қызығы мен қуанышы, туған жердің сұлу табиғаты қолына қалам ұстатып, өлең-жыр боп өрілетіні бар. Осындай сүйіспеншіліктен, құштарлықтан туған өлең-жырлары баспасөзде оның ішінде аудан халқы сүйіп оқитын «Хантәңірі», облыстық газеттерінің беттерінде жарияланып тұрды. Әсіресе ағалар мен аналарға, замандастарына арнап жазған өлеңдерінің сәтті шығатынын көруге болады. Аудандық газетке жарияланған сөзін Ж. Әбдіраманов жазған «Ұзынбұлағым», «Естеліктердің ордасы» әні сәтті шыққан әндердің бірі деуге болады.
Жолың бір түссе бара жүр,
Ұмытпай еске ала жүр.
Естеліктердің ордасын,
Әніне әркез сала жүр.
Қайырмасын толқымай-тебіренбей айта алмайсың. Жекең өнегелі өмір жолымен басқаға үлгі өнеге болумен бірге жаксы отбасынын иесі де. Бір жанұяның үлкені болғандықтан іні-қарындастары, ұл-қызы өсіп, халқына қызмет етуде. Үлкен ұлы Жұмақадыр ғылым кандидаты, мұнай- газ саласының білгір маманы болса, қызы Гауһар аудандағы Тасашы орта мектебінде ұлағатты ұстаз, кіші ұлы Жарқын жоғары білімді әскери қорнаныс саласының
қызметкері. Гүлдей жайнап немерелері өсіп келеді. Келіндері, күйеу балалары бар. Біз осы халқы бір үшін енбек еткен Женіс Әуезханұлынан 80-ге толған торқалы тойына арнап осы мақаланы жазуды жөн көрдік. Халықтың қадірлі азаматы өмірден өткеніне де он жылдан асып барады екен.
Марат Тақабаев
Ауданның құрметті азаматы
Ұзынбұлақ ауылы.
