Мың жылдық мұрат (поэма)

Қазақтың Үш жүзі ошақтың
үш тіреуі сияқты. Үшеу түгел
болғанда ошағы болар, оты
сөнбес. Қазақтың түтіні өшпес.
Әлмерек абыз Жаншықұлы.
1658-1756 жж

Сөз бастау

Жәзира жау шақырған даламызда
біз енді халық болып қаламыз ба?
Бар ма өзі,
тұлпар мініп ту ұстайтын,
Жанкешті жан баласы арамызда.

Біз туған тауымыз да, даламыз да,
Қала ма, басы бүтін баламызға?
Сұрақ бұл – жаннан безген сан батырға,
Сұрақ бұл «Елім!» деген сан абызға.
Сұрақ бұл – болашақтың мың жылына
Таң сайын жаңғыратын санамызда.

Аңыз да, абыз да өткен заманаға,
Жер куә.
Жауын өткен жаңа ғана.
Ашады ақын келсе ащы сырын,
Бұтасы бұғып жатқан Қарадала.

Бұл сенің Қарадалаң, тақсыр халық,
Иіріліп Шарын аққан ақсұрланып.
Таң ата қызды ауылдан сері таяр,
Тоғайда тор құлынды қасқыр жарып.

Өсетін сексеуілі білеуленіп.
Тімтінер біреу кетіп, біреу келіп.
Батысын қара бұйрат басады кім?
Шығысын кеуделенді кім иемденіп?

Еңісі бұл даланың Іле бойы,
Іркілген боз көбігі – кілегейі.
Қазақтың бір абызы сонда туған.
Абыздың бірі емес-ау, бірегейі.

Ширау

Талай жыл тау-даласын жау басқалы,
Серт сынып, сенім тозған әу бстағы.
Еркі бар жігіттері шетке шығып,
Жауының малын баққан маубастары.

Бір сиқыр әлде жерден, әлде көктен,
Мақсатқа шақырады арман еткен.
Шыдамын шытқа түйіп шыққан халық,
Күтетін бір хикімет Әлмеректен.

Халық кім?
Халық – Құдай.
Құдай тірі.
Құдайдың болар дейтін «сынайтыны».
Абызы тірек болған ел-жұртына.
Сол сенім сынбайтыны, шыдайтыны.

Елеусіз Абыз қалған ел ішінде,
(Бүгінгі сен үшін де, мен үшін де).
Төлеби – төбе бимен хат алысып,
Семсері шыңылдайтын жең ішінде.

Бір сиқыр әлде жерден, әлде көктен,
Мақсатқа шақырады арман еткен.
Үш жүздің би мен бегі жиналғанда
Күтеді қандай билік Әлмеректен.

Талайдан көпке сөзін арнамады,
(Тереңдеп сөз түбіне бармағалы).
Тау тұлға – Тәуке ханның заманы өтіп,
Мойытқан тайған уақыт – тар заманы.

Баяулап сөз бастайтын мамырлатып.
Үндесіп ұйқас түссе – ол бір бақыт.
Түйіндеп, түйілдіріп, құйылдырып,
Маздатып, мағыналап, дауылдатып…

«Абыздан билік күткен-
Халық мәңгі.
Өзі үшін өзі таңдар алыптарды».
Еңсесін атап түйе қалқаламас.
Әлмерек ширатылды, шабыттанды.

Шегініс

Батырдың әр қимылын білетұғын,
Төбедей Түйекүрең мінетұғын.
Аңсайды жау жапырған қайран сәтті
Қиқулап қысыңында Сілетінің.
Жау еді,
Шонжы ноян айлалы еді.
Шоқпардай төбесінде айдары еді.
Бір қазақ қапы кетіп жекпе-жекте,
Атағын Шонжы содан жайған еді.

Ол заман шабыс күнде, атыс күнде,
Болмайтын жайбарақат жатыс мүлде.
Сонша зор бітімімен жас Әлмерек
Сонша тез бұлтаратын ат үстінде.

Шонжымен жекпе-жекке кезек алып,
Үш құлаш қара найза кезеп алып.
«Аруақ!» деп тақым қысса, Түйекүрең
Ытқиды демі шулап, көзі аларып.

Мінгені жез тағалы, Шаңқан тарпаң,
Шабады Шонжы ноян алқам-салқам.
Шарт етіп қара найза қақ бөлінген,
Шыдатпай соққан білек, тосқан қалқан.

Шонжының ашу қысып, тарыққаны-
Әлмерек еш соққысын дарытпады.
Ақ жүзі майрылғанша көксемсердің,
Шонжыны осқылады сауыттағы.

Манағы қайың шоқпар қолындағы.
(Салмағы жарты батпан оның дағы).
Екпіндеп ет пісірім шайқасқанда
Қолында қалған қару соңындағы.
Тигенде қарақұстан қатқан қайың,
Соққанда қара құстан батпан қайың,
Май басы шүйдесінен шашылды да,
Қан сиді мұқылданған мойын жағы.

Әлмерек есіне алса тыныстайтын:
Жорықта
Сырымбет қой ту ұстайтын.
Шеп құрса Арғын, Найман, Алшын, Албан
демейтін «Руың кім, туыс қайсың?»
бір тұтас мақсат етіп бір мәрені,
саңқ етер «би мен бегі ділмәр еді).
Үш жүзге соңғы патша Тәуке хан да
Айтқызып,Әлмеректі тыңдар еді.

Ширақ қол.
Жігіттің тек сырттанынан.
Қайтпайтын қан бүркпесе ұрттарынан.
Әлмерек қалың жауға қарсы шабар
Сырымбет орағытса сырт жағынан.

«Ер едің,
Сырымбетім – сырласым-ай.
Тетем-ай, тебіндім-ай, құрдасым-ай!
Ішің кең, сыртың тұтас құрыш едің
Бүгілмей, сынбай өттің бір жасымай.

Бұл маңда жері желді, тауы сулы.
Күш-қайрат ұрпақтарға ауысулы.
Шапқанда «Райымбек!» деп бір тұқымың,
Тапсырдым байрағың мен сауытыңды».

Отырса ұқсайтұғын шөккен нарға.
Жүйткиді жүйрік қиял, шектеу бар ма?
Ойласа барша қызық қолда болған
Байлық та, батырлық та, өпкен жар да:

Қыз еді «жас иісі» Кіші жүздің.
Одан да екі ұлы бар кісіңіздің.
Махаббат, қайрат, шабыт сапырылар
Арасы өңің менен түсіңіздің.

Жас иіс – жас та болса саналы жан.
Күлгенде ай туатын қабағынан,
дәм алар қаз мойынын сәл иілтіп,
көрініп ішкен асы тамағынан.

Шабытқа, рухқа сеніп өзіндегі.
Бір сәтке Әлмеректің көз ілгені.
Көз ілді аруақтармен көріскелі,
Сыбдырын келер шақтың сезінгелі.

Сиреген қатарымен андызданып,
Әлмерек сырласқанда жалғыз қалып.
Жетпедік жеті қабат ой түбіне,
Бара алмай,
(өлеңді де барғызбадық).
Түбінде тұңғиықтың ақын көңіл
Абыздан тереңдікті сәл қызғанып.
Қос тігіп ық жағына Әулиенің
Ер жастап, тоқым төсеп, аз мызғалық.
(Жалғасы бар).