Дәстүрге айналған «Қымызмұрындық-2025» және Жолан жүйрігі ат бәйгесі Қарқара жайлауында салтанат құрды

Лаура МҰХАМЕТҚАЛИ,

Суреттерді түсірген: Мира МУРАТАЛИЕВА, «Қарқара» газеті.

Сәйгүліктің тұяғын дүбірлетіп, кешегі сал-серіліктің ізін жалғап, көнекөз қарияның келбетін сомдап, тарбағатай мен сайын даланың төсінде кең жайлаған қазақ елінің салт-дәстүрін жаңғыртып, жарты беткейді дүбірлеткен ұланасыр той Қарқара төрінде өтті. Осынау жеріміздің шұрайлылығы, еліміздің қонақжайлығын әуелеткен жылма жыл дәстүрге айналған ауданымызды қырмызы қымызымен, шұрайлы жерімен, қазақы иісі сіңген болмысымен, қонақжайлылығымен танытып келе жатқан бабадан қалған дәстүрлі «Қымызмұрындық-2025» және Жолдан жүйрегі Қарқараның төсінде көк майсалы жайлануында салтанат құрды. Салтанат құрып қана қоймай дүбірлі тойға аяқ басқан 10 мыңнан аса дүйім елге елдігімізді, кең пейіл ниетімізді, іргелі елдің бесенеден белгілі береке мен ытымағын әйгіледі.

Сайын дала төсінде кереге таулы Кеген халқының пейілінің ақтығын, жерінің шұрайлылығын танытып, бал қымызынан бал татқызып, берекесін ұйытты. Облыс әкімі Марат Елеусізұлының қолдауымен, аудан әкімі Нұрбақыт Молдахметұлының бастамасымен өткен дүбірлі той, дүйім елдің ыстық ықыласына бөленді. Қаз- қатар тігілген ақшаңқа үйлер көздің жауын алып қана қоймай қазақ елінің кешегі бір бетегелі дүйім ауылын сомдап өткендей… Кіреберіс аркадан аяқ аттам жерде ауданның ақ жеңгелері 100 күбімен қымыз пісіп, ақтан дәм ұсынып, піспекті тобылғыға ыстап, қымыздың жасалу технологиясымен таныстырып, ақ бауырсағын ұсынған қыз-келіншектер келген қонақты ыстық ықласымен қарыс алып тұрды. Салтанат құрған бұл көрініс көңілген медеу, жанға жылу сыйлады. Әрмен қарай сахна төрінде «Кеген» халық театры әртістерінің әзірлеген театрландырылған қойылымы көпшілікке ұсынылып, кешегі өткен сал-серілердің ізін жалғады. Қыз бен жігіт айтысы сахналанып, көңілге медеу жанға жылу ұялатты. Көңіл қошын кіргізіп, сахнаның алды лыққа толы халыққа ұласты. Ен жайлауды жайлаған халықтың қарасы жылдағыдан асып жығылды. Қымызмұрындық тойын тойламаққа, бабалар салған ұлттық құндылығымзды дәріптемекке, қымызына қанып, көк майсалы шалғынды жайлауына жанталай жатып, ұланасыр тойды тойламаққа келген жұрттың алды сонау Қырғызстан асып, республиканың түкпір-түкпірінен аяқ тартқан ел-жұрттың көңілі көктем, жаны шуақты, көгінде күні күлген Қарқара төсінде мамыражай шуақ орнады.

Қымызмұрындық тойының түпкі төркіні- ел жайлауға шыққанда жазғытұрым аталып өтетін қымыз той. Жері құнарлы, елі шұрайлы өлкенің бабадан мұра болар асыл қасиеттері ұлттық құндылығын жоғалтпаған өлкенің, төрт түлігі қоңды, қымызы бал. Сонау бетегелі беткейде жайылып, шөбінің құнарына қанып, табиғатының сұлу келбетіне шомылған түліктің берері ырысты болған өлкенің қырмызы қымыз тойы жылдан жылға өркен жайып, ауданның атын әйгілей түсері хақ. Бүгінгідей ұланасыр тойдың шашбауын арқалай келген аты әлемге танылған әнші, жыршы, әдебиетші, тарихшы, өнер майталмандары өнерлерін көрсетіп, көрерменнің ықыласына бөленді. Осы өлкенің тумасы Рамазан Стамғазиев бастаған өнер жұлдыздары осы тойдың көркін қыздырды. Алтынбек Қоразбаев, Ұлту Қабаева, «Алаш» тобы, Нұрболат Абдуллин, Бейбіт Қорған, «Алатау серілері», «Абырой тобы», Жігер Ауыпбаев, ҚР еңбек сіңірген әртісі Ұлжан Айнақұлова сынды өнер жұлдыздары Қарқара жайлауын әнге бөледі. Дүбірлеген тойдың шымылдығын ашып сөз алған ел ағалары Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Жөргенбаев Жанболат Әкебайұлы, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Әшімжанов Жандарбек Садыханұлы, Еңбек ардагері Жолан Омаровтың әкесі Омаров Ыбырайақын сөз сөйлеп көне дәстүрдің белең алып, жылма жыл өзіндік құрылымын жоғары деңгейде арттырып келе жатқандығы, қымызмұрындық салтының түпкі төркінін сөз ете отырып, кейінгі жастарға өнеге мен өсиет арнады. Сонымен қоса көршілес Қырғызстан Республикасы Ыстықкөл облысы, Түп ауданының әкімі Алиев Қаныбек сөз алып, ыстық ықыласымен қоса дәстүрге айналған үрдістің ұрпаққа берері мол екенін сөз етіп қазақы исі аңқыған өлкенің ырысы мен берекетіне тәнті екенін жекізді.
Қазақ халқының ұлттық құндылықтары «Биебау», «Қымызмұрындық», «Кереге майлау» секілді салт-дәстүрін насихаттап, көнеден келе жатқан «Қымызмұрындық» дәстүрін жаңғырта отырып, мәдени-туристік брендке айналдыру.
Кең жайлау төсін сал серілер өлкені әнмен бөлесе, теріскей бетте ұлттық спорттың көркін қыздырып, аударыспақ, қыз қуу, қошқар көтеру, қазақ күресі, теңге ілу, жамбы ату, толағай алыптар сайысы өрнек құрды. Бақ сынаған спортшылар, жеңімпаздар ақшалай сыйақымен марапатталды.

Қымызмұрындық – бие байлап, алғашқы қымыз ішу тойы. Құлын байлап, бие сауылып оның сүті қорланып ашытылған соң екі-үш күн бойы жиналған қымызға ақсақалдар мен көрші- көлемдер «қымызмұрындыққа» шақырылған. Яғни алғашқы қымыз адамдарға салтанатпен ұсынылып, «көпке бұйырсын» деген тілекпен беріледі. Ақсақалдар үй иесіне рахмет айтып, батасын береді. Халықтың бұл дәстүрі де қонақжайлықты, жомарттық пен мәрттікті, бірлікті меңзейді. Қымыздың этномәдени дүниетанымда ерекше қатталғаны онымен байланысты тектік және түрлі атаулардың мол болуы. Құнан қымыз – үш тәулік бойы ашытылады. Ол саумал ішпейтін адамдарға беріледі. Дөнен қымыз – төрт тәулік бойы ашытылады. Саумал– баяу ашыған қымыз немесе жаңа сауған биенің сүтін ащы қымызға қосып, пісіп-пісіп жұмсартылған қымыз. Бұл екеуі де көбінесе қарттар мен балаларға беріледі. Халқымыз бесті қымызды қатты бағалаған. Өйткені ол– бабына келген, әбден ашыған, иісі аңқып кісіні анадайдан тартып, түшкіртіп жіберетін күшті қымыз. Қымыз ашыту – үлкен өнер. Жаңа сауылған биенің сүтін сүзіп, жылы кезінде күбідегі немесе сабадағы қорға немесе ашытқының үстіне құяды да, бір сағатқа жақын піседі. Қымызды неғұрлым көп піссе, соғұрлым жақсы болады. Мұндағы қор – күбінің немесе сабаның түбінде бұрынғы қымыздан қалған дегенді білдіреді.
Ауылшаруашылық көрмесі көрсетіліп, агроөнеркәсіп саласындағы жаңа технологиялар мен жетістіктер таныстырылды. Қолөнер шеберлерінің көрмесінде ұлттық мәдениетті, дәстүрлі өнерді дәріптеді. Көрмеде зергерлік бұйымдар, киізден жасалған заттар, ағаштан ойылған тұрмыстық бұйымдар, ұлттық киімдер және басқа да қолөнер туындылары таныстырылды.
Сонымен қоса Қазақстан Этнодизайнерлер Одағы мүшелерінің шеберлік сабақтары, қолөнер және суретшілер көресімен этно жәрмеңкесі ұсынылды. Топжарған этно орталығы ұлттық дәстүрді дәріптеуге сондай-ақ қазақ халқының мәдени мұрасын таныстырып, жамбы ату, ат үстіндегі ойындар көрерменге ұсынылды. Жастар қалашығы – жастардың дамуына, шығармашылыққа және белсенді өмір салтына арналған білім беру, мәдени, спорттық тоғызқұмалақ, шахмат сынды интеллектуалдық іс-шаралар өз өрнегін құрады. Жастар қалашығында жастардың қызығушылығын арттыратын тілектер тақтасы құрылды. Жайлау төсінде караоке алаңы ұйымдастырылып, қолөнершілермен шеберлік сабақтары өтті. «Express» жәрмеңкесі де фестиваль төрінен орын алып, талай жасқа мүмкіндіктер тудырды.
Түс ауа жиылған көпшілік қымызға қанып, ақ шаңқа қазақ үйлерден ұлттық тағамдардан дәм татып, көңіл көкжиегін әнмен әуелетіп алысымен батыс беткейге жол тартып, «Жолан жүйрігі-2025» ат бәйгесіне бағыт бұрды. Мұнда сәйгүлігін баптаған атбегілер түрлі өнерді ортаға салып, бойжеткен қыздар ат құлағында ойнап, көпшілікке ат үстінде тұрып сальто жасаса, жігіттер жағы ат үстінде ұзына бойымен бойлай, түрлі өнерлерімен бөлісті. Қыз бен жігіт қыз қуу салтын да дүйім елге ұсынып, ұлттық ойын түрлерін сахналады. Әрмен қарай «Құнан бәйге», «Топ бәйге», «Аламан бәйге өтті арнайы тігілген бәйгенің бас жүлдесіне екі автокөлік табыс етіліп, жеңімпаздар арнайы кубок, ақшалай сыймен марапатталды.
Жылма жыл Қарқара жайлауын ән мен жырға бөккен дәстүрлі «Қымызмұрындық-2025» фестивалі биылғы жылы да көптің көңілінен шығып, ұйымдастырушылар мен ауданның атқа мінер азаматтары мен аудан әкіміне ел разы.
Елдігіміз бен ұлттық құндылығымызды дәріптеген сайын дала төсіндегі ұланасыр той исі қазақ елінің кешегі сарқыншағындай әсер қалдырып, көңілге медеу ұялатты.
Ырысымыз тарқамай, берекеміз артып, қымызмұрындық дәстүріміз ауданымыздың атын асқақтата берсін дестік.

#Қымызмұрындық

#Кеген ауданы

#Қарқара жайлауы

#Жолан жүйрігі