Бір әннің тарихы

  Орта Меркі, Шет Меркі, меркі, меркі,

Тоғызбұлақ, Жалаңаш жердің көркі-ай.

Қайығында Көлсайдың әнге салсам,

Бұлғақтайды басыңда кәмшат бөркің-ай.

Орта Меркі, Арал-ай,

Долана мен қарағай.

Иісі жұпар аңқиды-ай,

Шет меркінің, Үш Меркінің самалы-ай,-деп таулы өлкенің «інжу маржаны» Көлсайдай көл бетінде қайықта отырып осы әнді домбырамен орындаған кең тынысты Кегендік әнші Ербол Құдайбергеновты  тыңдасаңыз Үш Меркі жайлауының ғажайып табиғаты көз алдыңызға келері анық. Біреу Қапездің әні десе, біреу халық әні деп шатастыратын ғажап туындының авторын біреу білсе, біреу біле бермейтіні де рас. «Тау баласы тауға қарап өседі» дегендей бұл әннің авторы кәсіби суретші, әнші, күйші, сазгер әрі ақын, жастық, жігіттік шағы сол өлкеде өткен сегіз қырлы, бір сырлы өнерпаз Мәженов Молдахмет Мәжінұлы. «Аруақты жерден ат үркеді» дегендей ата тектен тарқатып айтар болсақ, Ұлы жүз Албан елінің Райымбектей батыр, Мұқағалидай ақын шыққан Алжан руының өнерлі бір өрені еді. Арғы аталары батыр болып жауға шапқан Алжан атадан тарайтын ұрпақтар арасынан небір мықты,  жүректі, өнерлі жігіттер шыққан. Алжан-   Есенгелді- Бәйіт- Бақы- Марғұлан- Қожан- Аңламас- Мүсірәліден- Баялы, Баяс, Өмірәлі туған. Баялыдан- Мәжін- Молдахмет- Бағдат- Елжан туса, Баястан- Тұрарбек- Қаматай- Бақыткелді (Баха-Фестиваль)- Айбек туады. 1929 жылы, ішінде Қарқара-Албан көтерілісінің басшысы Ұзақ батырдың досы – Баялы  және Ораз Жандосов, Жақан Сыздықовтармен жақын қарым қатынаста болған ауылнай Баялыұлы Әбітәлі бар Мүсірәлі ата ұрпақтары қызыл империяның қысымына шыдамай жетпіс отбасы, жүздеген жан Қарасазбен қимай жылап қоштасып Қытай еліне көштің басын бұрады. Шекара маңындағы «Жылы Күнгей» деген тар шатқал ішінде қызылдар пулеметтен оқ жаудырып қарсы алып, бейбіт көшті қырғындайды, аман қалған бірлі жарым адам арғы бетке өтеді. Басынан осындай қиямет  күндерді өткерген Баялыұлы Мәжін атаның отбасында 1945 жылы 9 ақпанда Молдахмет(Молдаш) ағамыз дүниеге келеді. Ағамыздың өзінің айтуы бойынша, 8 айлығында еңбектемей жүріп кеткен ширақ бала 5 жасында тайға, танаға мінсе, 9 жасында бәйге атына мініп шабандоз атаныпты. Ес білгеннен арғы бетте өткен бір мүшел балалық шағында қазақтың алуан түрлі салт-дәстүрлерін көзімен көріп, қазақы тәрбиенің қайнарынан қанып ішкен Молдаш ағамыз:

Қазақтың көшін қара, сәні қандай,

Көшпен бірге салатын әні қандай.

Жол жөнекей ішетін шөліркесе,

Торсықтағы қымыздың дәмі балдай,- деп осы кезде өлең де жаза бастаған екен. «Алты жасымда нағашыларымнан өзім сұрап, аттай қалап алған қол тоқпақтай қарағайдан ойып жасаған домбырам бүгінге дейін бар.Осы кішкентай домбырамен алғаш рет Рақым атам маған домбыраның құлақ күйін келтіруді үйреткен еді»,- деген Молдахмет ағамыз кейіннен домбырамен күй шертіп, сырнаймен әуелете ән шырқайтын бесаспап өнерпаз атанады.             1959 жылы туған жерге оралған Мәжін ата Кеген ауданының Тоғызбұлақ ауылына қоныстанып қой бағады, Молдахмет ағамыз сол ауылда оқып 1965 жылы орта мектепті бітіреді. Қазақтың ұлы суретшісі Әбілхан Қастеевтен 2 ай сурет өнерінен дәріс алып Алматыдағы М.В.Гоголь атындағы көркемсурет училищесіне оқуға түседі. Соңғы курста қазақтың тұңғыш ғалымдарының бірі – Құдайберген Жұбановтың ұлы, осы оқу орнының директоры, суретші  Ахрап Жұбановтың өзі Молдахмет ағамызға жетекшілік етеді және үздік дипломмен бітірген соң ағамызды Мәскеуге оқуға жібереді. Алайда, бірінші курста  Мұқағали ағасы сияқты елден келер көмектің болмауынан әрі ата-анасына қарайлап оқуын жалғастыруға мүмкіндігі болмай ауылға қайтады. Еңбек жолын 1969 жылы Тоғызбұлақ орта мектебінде сурет және музыка пәндерінің мұғалімі болып дәріс беруден бастайды.

Молдахмет ағамыздың 1971 жылы Қорам ауылына көшкенге дейінгі жалындаған жігіттік, жастық шағы осы Тоғызбұлақ ауылында өтеді. Осы өңірдегі Үш Меркі жайлауының көз тойғысыз көркем де тылсым табиғаты жас өнер иесінің бойына шабыт, қыл қаламына қайталанбас өнер туындыларын сыйлайды. Сакеннің «Тау ішінде» әні сияқты тұмса табиғат аясындағы толғаныстан туған «Үш меркі» әні кейіннен дүниеге келеді. Оны 1991 жылы Тоғызбұлақ ауылындағы досы Әбдірештің баласының үйлену тойында тұңғыш рет өзі орындайды. 1992 жылы «Үш Меркі» әнін сол кездегі аудан орталығы болған Шелек аудандық мәдениет үйінде өткен «Жетісу әуендері» байқауында туған әпкесі Бодан апайдың ұлы Бақытжан Құсайынов (Жалаңаш ауылындағы мәдениет үйінің директоры) орындап, бас жүлдені жеңіп алады Байқауға қатысуға келген «Тоғызбұлақ толқындары» халық театрының жетекшісі, Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қайраткері Нағима Таласбаевамен бірге бір топ өнерпаздар жүлдені жеңіп алған «Үш Меркі» әнінің авторын көріп, сәлем береміз деп Молдаш ағамыздың үйіне ат басын бұрады. Халық театрының белді мүшелері Тоқтарбай аға тамылжыта ән салып, ақын Бек Оспанов суырып салып жыр шумақтарын төгіп, ән авторына құрмет көрсетеді. Ағамыз Қазақстан авторлары қоғамының (ҚазАҚ) белді мүшесі болған.                          1984 жылы Асы жайлауына Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев келгенде  ағамыздың өнеріне тәнті болған Димаш атамыз Молдаш ағамыздың қолын алып, аз-кем сұхбаттасып, батасын берген екен. Молдаш ағамыз мінезге бай, жайдары елге сыйлы, оқыған тоқығаны көп қарапайым адам еді. Оны ауылға түскен бір келіннің беташарында ақын жігіттің айтқан мына бір өлеңінен де айқын аңғаруға болады.

Осында жүр қайын атаң, ауылымыздың берені

Жалпақ елге жайылған әні менен өлеңі

Молдахмет атаңа төре де сәлем береді,

Қолын қысып Қонаев, сөзін айтқан өрелі.

Батасын алған үлты Ұйғыр Ғайнам батыр төренің.

Композитор, суретші, ақын да сөздің шебері.

Сегіз қырлы, бір сырлы ол кісіні дер едім,

Анау – мынау жігіттен атаңыз әлі әдемі.

Жасында сері атанған мен білетін дерегі,

Сері атаңа келінжан әдемі арнап бір сәлем!-

деген осы бір шағын шумақтардан ол кісінің портретін көргендей боламыз. Әуені бірдей «Үш Меркі» әнінің «Қарасаз» болып та айтылатын себебі, үлкен  ұлы Бағдатқа (қазір Қыздар педагогикалық университетінің профессоры) «балам сен Алжанның баласысың, біздің ата-бабаларымыз Қарасазда туып-өскен сондықтан саған «Қарасаздың қабағы-ай» деп өзгертіп жазып берейін сен солай айтып жүр»,- деп тапсырады. Әке аманатын қабыл алған Бағдат жиын-тойларда өзі де сырнайға қосып орындап жүріп, бұл әнді өнердегі аға-жеңгесі Қанат, Айткүл Құдайбергеновтерге берген. Ол кісілер өздерінің шәкірттері Айсұлу Кемербаеваға үйретіп, Республика сарайында, гастрольдік концерттерінде орындап жүр. Сонымен бірге бұл әнді ҚР еңбек сіңірген әртістері Ұлжан Айнақұлова мен Майра Ілиясованың «Қыздар-ай» тобы, әнші Ербол Құдайбергеновтер де өте жоғары деңгейде орындап көрермендердің зор ықылысына бөленуде. Молдаш ағамыздың көзі тірі кезінде әнді естіген Ақтөбелек әнші Есет Сәдуақасов сұрастыра жүріп, ағамызды тауып, әнді өз аузынан қайтадан жазып алып кеткен. Қазір радио толқындарында «Қарасаздың қабағы-ай» әні Есет Садуақасовтың орындауында беріліп жүр. Есет бұл әнге табиғат аясында клип те түсіріпті. Сонымен «Үш меркі», «Қарасаз» әндерінің авторы Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданындағы Қорам ауылында ғұмыр кешкен кәсіби суретші, ақын, көптеген ән-күйлердің авторы, 40 жылдық саналы ғұмырын ұстаздық жолға арнаған Мәженов Молдахмет Мәжінұлы қамшының сабындай қысқа ғұмырында артына өшпестей мол рухани мұра қалдырып,  Аятжан жеңгемізбен бірге 3 ұл, 2 қыз, 8 немересін арлы, намысты адамгершілігі мол азаматтар етіп тәрбиелеп өсіріп 2010 жылы 65 жасқа қараған шағында фәни дүниеден бақи дүниеге аттанып кете барды. Жатқан жеріңіз жәннат болсын бауырым! Жуырда Қорам ауылындағы зиратына барып ағамыздың рухына құран бағыштадық, құлпытасына өзінің жүрегінен шыққан:

Сарқылып тағдыр берген өмір шіркін,

Томпайып топырақ боп қалам бір күн.

«Білгендер өнерлінің бірі еді»,-деп,

«Қарасаз», «Үш Меркіні» айтар дүркін

деген өлең жолдары қара мәрмәр тасқа қашалып жазылыпты. «Өнерлінің өнері өлмейді» деген осы болса керек…

Елеусіз Ахметкерімұлы

ҚР Журналистер Одағының мүшесі,

Райымбек ауданының Құрметті азаматы