«Жерұйық көрем десең, Кегенге кел!»

Фотосапардың бастамашысы танымал фотограф, фотопублицист Асылхан Әбдірайым бастаған республикалық «Фотоөнер» бірлестігі мен Нұрбақыт Молдахметұлы басқаратын аудан әкімдігі мен халқы.
Осы шараға редакция тілшісі Досжан Балабекұлы да қатысты. Сондай-ақ, фотосапар құрамында елімізге танымал фотографтар мен фотожурналистер де болды. Олар ұстаз, ғалым, фотосапар жетекшісі Сағатбек Медеубекұлы, бірлестік төрағасы Асылхан Әбдірайым, ардагер фототілші Нұрманбет Қизатұлы, халықаралық фотосуретшілер Ернұр Манапхан мен Әкбар Үркінбай, фототілші, журналист Дәурен Мұхамеджанов, фотограф, мобилограф Айым Бахыбек болды.
Үш күнге созылған фотосапар Алматы, Көртоғай, Қызылтөбе, Қайқы асуы, Ақшоқы, Қызыларасан, Құмтекей, Қарқара, Ереуілтөбе-1, Ереуілтөбе-2, Балбал, Мыңжылқы; Мыңжылқы, Жуантөбе, Кеген, Бөлексаз, Шырғанақ, Талды, Екіаша, Кеңсу, Орта Меркі, Жалағаш, Көлбастау, Саты, Көлсай; Көлсай, Қарабұлақ, Жалағаш, Ағанас, Қоржынбайдың еспесі, Көртоғай шатқалдары, Алматы бағыттарын қамтыды.
Фотосапар қатысушыларын Кеген ауданы әкімінің орынбасары Кеңес Қабылбеков, Ішкі саясат бөлімінің басшысы Еркінбек Қалқаев, «Қарқара» аудандық газетінің директор-бас редакторы Ғани Бейқұтбай қарсы алып, мәжіліс залында кездесу өткізді. Шарада өлкетанушы-ғалым Сағатбек Медеубекұлы сөз алып, Кеген ауданының тарихи, мәдени, туристік орындары туралы баяндама жасады. Тағылымды баяндамадан кейін «Фотоөнер» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Асылхан Абдрайым сөз сөйлеп, бірлестіктен қатысушы топпен таныстырып, әкімдікке кітап пен фотосурет табыстады. Сондай-ақ, кездесуде суретші-өлкетанушы ұстаз Болат Сәрсенбаев, ардагер фотожурналист Нұрманбет Қизатұлы, аудандық Ақсақалдар алқасының төрағасы Сабыр Досымбеков сөз алып, фотосапарға қатысушыларға сәттілік тіледі.
Кегендегі мәжілістен соң фотосапар Ақсай ауылының солтүстік батысында, Қулық тауының етегінде, ескі жол мен жаңа жолдың орта тұсындағы Қызылтөбе деген төбеге қарай жалғасты. Ол жерде ежелгі адамдардың тұрағы және бәдіздер бар.
Одан кейінгі жол сапар Қызыларасан, Құмтекей, Қарқара, Ереуілтөбе-1; Ереуілтөбе-2; Балбал бағытында жалғасты. Редакция тілшісіне тарихи-мәдени орындарды жергілікті өлкетанушы, суретші Болат Сәрсенбай баяндап беріп жүрді. Болат Жапсарбайұлы екі кітаптың авторы, 300-ден аса мақалалары аудандық, облыстық, республикалық басылымдарда жарық көрген. Фотосапарда бізге өзінің «Үш қиян» баспасынан жарық көрген «Өлке тарихнамасы» (Кеген ауданының 100 тарихи киелі орыны) кітабын сыйға тартты.
Ақтастыдағы Тодо бичик жазуы мен Қызыл арасан
Тодо бичик жазуы қалмақ жазулары екі бағытта, солдан оңға қарай және жоғарыдан төмен қарай да оқылады. Жазылуына қарай, Кеген жанындағы Ақтасты тауының жартасына салынған жазу да осы тодо бичик жазуы. «Ақтастыдағы тастағы жазбаларды алғаш байқап, суретке түсірген Нұрболат құрдасым еді. Түсірілген суреттерді маған жібергенде біраз айран-ғасыр күй кештім. Тастағы жазулар археологиялық ескерткіш болып табылады. Бейнелердің жасалу уақыты 1670-1755 жылдары Кеген жеріне жоңғарлардың қоныс аударуы мен шапқыншылықтарының нәтижесінде қалған будда жазбасы. Г.Конкашбаев ғылыми мақаласында, Кеген жерінде Будда әулиесі Нойн-Гамбо өмір сүрген. Оның діни лауазымы геген, /ламалардың дінбасысы/ болған. Осы геген атауы кейін Кеген деген атауда қалды», – деп түсіндірді өлкетанушы Болат Жапсарбайұлы. Ақтастыдағы Тодо бичик жазуы орналасқан жерде Қызыл арасан бар. Оның суы қыста да бір қалыпты температурада, қатпайды екен.

Құмтекей
Кеген ауылынан алыс емес жерде Құмтекей орналасқан. Тарихшы Байұзақ Албани Құмтекей Үйсін мемлекетінің астанасы Шығу қаласының орны деп жазған.
«Үйсін мемлекеті дәуірлеп тұрғанында бір заманда Қытай жеріндегі Такламакан шөлінде құмды дауыл болып, құйын құмды көтеріп алып келіп, осы Шығу қаласын көміп қалған», – дейді өлкетанушы Болат Жапсарбайұлы.

Қарқара және Ереуілтөбе
Ереуілтөбе-1
Қарқара атауының шығуы туралы біраз аңыздар бар. Осы өлкенің перзенті Сағатбек Медеубекұлы Қарқара қалмақтың сұлу қызының есімі екендігін айтады. Тағы бір деректерде, Қарқара қазақ әйелдерінің бас киімі ретінде айтылады. Кейде қауырсынның өзін де «қарқара» деп атайды. Қарқара атауы көптеген тарихи оқиғалармен байланысты. Мәселен, Қарақара көтерілісі, Қарқара жәрмеңкесі.
Қарқара жазығы – албан руының құт-берекелі жайлауы, кешегі бабаларымыздың азаттық жолындағы қаны тамған жер. Бүгін де қуат-күшін жоймай, құлпырып, өткеннен сыр бермей тұр. Қарқара жазығында не көп, төбелер көп. Тау етегіндегі мидай жазыққа осы тақиядай дөңгелек обалардың өз бетімен пайда болмағандығы, адам қолымен жасалғандығы айдай ақиқат.Осы Қарқара жайлауында Ереултөбе атты тарихи екі орын бар.
Ереуілтөбе-2
Мыңжылқыдағы балбал тастар
Мыңжылқы ауылына барар жолдағы алқапта балбал тастар бар. Мұндағы үлкен тас мүсінде «…ескеркіш Алаш ердікі» деген сөздер, ал қалған дарында VI-VIII ғ.ғ. көне Түркі тамғалары қашалған.

Жуантөбе обасы
Ақшоқы
Ақшоқы-Үйсін тауының шетінде орналасқан шоқы. Кеген ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 6 км қашықтықта орналасқан. Бұл жер сондай-ақ, қасиетті Әділбектің ақ шоқысы деп те аталады.

Екі аша жайлауы
Біз Екі аша жайлауын Маяк төбесінен тамашаладық. Кеңсу өзенінің басы Екіаша жайлауына ұласады.
Екі сайдан ашаланып келген екі өзен суы бірігіп қосылған жайлау-Екіаша жайлауы деп аталады. Екіаша суы Кеңсу арқылы Шарынға құйылады. Екіашаның басы Жыланды күнгей. Одан жоғары Шөлтекше жайлауы, оның үстіңгі жағы Шоңтас.
Шырғанақ ауылына жетер тұста Шырғанақ өсіп тұр екен.

Кеңсу өзені
Кеңсу – Кеген ауданында, Кеген өзені алабындағы өзен. Ұзындығы 43 км, су жиналатын алабы 311 км². Бастауын Күнгей Алатауындағы Қорымды асуының солтүстік-батыс баурайынан алып, Талды ауылы тұсында Кеген өзеніне құяды.

Жайдақбұлақ
Жайдақбұлақ-Кеген ауданындағы Жалағаш ауылдық округі құрамындағы ауыл.
Орта Меркі табиғаты
Шет Меркіде
Тоғызбұлақ ауылы
Тоғызбұлақ – Кеген ауданындағы Жалағаш ауылдық округі құрамындағы ауыл.
Топ құрамы Шүнкеней батырға (1800-1885) құран бағыштап қайтты
Жалағаш ауылы
Жалағаш (бұрынғы Жалаңаш) – Кеген ауданындағы ауыл. Қарабұлақ ауылы.

Саты ауылы
Саты ауылы маңындағы ежелгі құрбандық шалу рәсімі орны мен таңбалы тастар. Төменде Шелек өзені ағып жатыр.

Көлсай көлдері
Солтүстік Тянь-Шань тауларының асыл алқасындай болған Көлсай көлдері – Алматы облысындағы ең танымал туристік орындардың бірі. Асқар таулардың бауырайындағы сайларда орын тапқан әсем көлдері Алматы облысындағы «Көлсай көлдері» ұлттық табиғи саябағы аумағына кіреді.
Көлсай көлдері шексіз көк аспанның алып айнасы іспеттес. Көлдер жүйесі Жоғарғы, Орта, Төменгі Көлсай көлдерін біріктіреді. Үшеуінің әрбірінде өзіне тән тылсым сыры, сипаттауға келмейтін, сөз жетпес сұлулығы бар.
Қарабұлықтағы әулие терек пен бастау
Өлкетанушы Болат Жапсарбайұлы «Қарабұлақ өзені бойында ауылдан 50 метр жоғары жерде орналасқан терек – Әулие терек деп аталады. Оның өзіндік тарихы бар. Біреулер осы теректі Шойтан бабамыз отырғызыпты десе, екінші бір аңызда бір әулие кісінің саялы бағы ретінде періштелер өсіріпті деседі. Керейқұл Қожахан деген кісі атпен терек қасынан өткен кезде, сақалы белуарынан келетін бір аппақ киімді ақсақал кісі дәрет алып жатқанын көреді. Күнде көріп жүретін кісілерге мүлде ұқсамайды. Бұрын соңды көрмеген кісі. Ертесінде сол ауылдың азаматтарынан сұрастырса кім екенін ешкім айта алмайды. Бұл қария кейбір жылдары әр кездерде басқа да азаматтарға көрінген», – дейді. Қарабұлақ ауылының әкімі Рүстем Әлімов: «Әулие теректің маңында Қарабұлақ өңіріне танымал, елдің кие тұтатын тұма бастауы бар. Әулие теректің сынған бұтағына дейін ел-жұрт пайдаланбайды. Өзі сол жерде, өсіп, шіріп, жан-жағына бала-шағасы секілді өсіп кеткен. Жалғыз теректің қасынан шығып жатқан бастау – Қарабұлақ ауылына ауыз су ретінде жарап отыр», – деді.

Сарынауа
Сарынауа – жан-жағы қарағайлы орман, ортасында ашық алаңқайлы науаны елестеді. Жаздың күні сан түрлі бояулар ішінде сары түсті гүлдердің басымдығы байқалады. Таудың бір ерекше көркем жеріне жатады.

Таңбалы тас
Қарабұлақ өзені шатқалында таңбалы тас бар. Таңбалы тас атануы осы тастың жалпақ плтикасына садақ таңба қашалып жасалауында. Таңба бейнесі – Э. /r/ болып жазылады, /ir/ болып оқылады. Бұл туралы 1971 жылы шыққан Ғ.Мұсабаев, А.Махмутов, Ғ.Айдаровтың «Қазақстан эпиграфикасы» еңбегінде жазылған. Таңбалы тас маңында Қарабұлақ өзенінің тар каньоны бар. Осы жерден өзені кешіп, арғы беттегі орманды асуға өтуге болады.

Ақай Нүсіпбеков мектеп-гимназиясындағы музей
Академик Ақай Нүсіпбеков ауылындағы мектеп-гимназиясында Өлкетану музейі жұмыс істейді. Онда ғалымның еңбектері, пайдаланған заттарынан бастап, жергілікті жерден табылған тарихи жәдігерлер қойылған. Сондай-ақ, мектепте өлкетанушы Болат Жапсарбайұлының «Шабыт» өнер көрмесі қабырғаға ілінген. Музейде редакция тілшісіне ауылы әкімі Рүстем Жеңісұлы «Ұрпаққа аманат» кітабын тарту етті.

Көртоғай
Соңғы кездері «Қара каньон» аталып кеткен жер, бұрыннан Көртоғай деп аталады. Фотосапар аясында осы жерге арнайы тоқтадық. Болат Жапсарбайұлы бізге каньондағы бір қарағанда аңғара бермейтін бейнелерді көрсетті. Таң қалдық!

Қоржынбайдың еспесі
Көртоғайдан сәл аса бергенде Қоржынбайдың еспесіне тоқтадық. Еспенің жалпы ауданын бір нүктеден тамашалай алмайды екенбіз. Сондықтан қол жеткен нүктелерден ғана фотосуретке түсіре алдық.

Фотосапардың соңы
Сапардың аяқталу салтанаты Жалаңаш-Кеген күре жолының қиылысында болды. Әкімдік өкілі фотосапарға қатысушыларға алғыс білдіріп, Алматыға шығарып салды. Өз кезегінде, сапар фотограф, фотожурналист, мобилографтарға шығармашылық шабыт сыйлады. Таным кеңейіп, қоржын шығармашылық құндылыққа толып қайтты. Үш күннің өзінде Кеген ауданының тұмса табиғаты мен терең тарихы көз алдымызда ерекше әсер қалдырды. Ал сапар жетекшісі Сағатбек Медеубұлы осы шығармашылық сапар аясындағы түсірілген фотосуреттерден алдағы уақытта тізімдеме шығару жоспары бар екенін жеткізді. Бұл өз кезегінде ұлттық сананын жаңғыртуға бағытталған ұлтжанды жұмыс болары сөзсіз!

Досжан БАЛАБЕКҰЛЫ,
Ғани БЕЙҚҰТБАЙ,
«Қазақ газеттері» тілшісі
Суреттерді түсірген автор
Кеген ауданы.