Махамбет мінезді ақын

16 маусым 2023 жыл. Жаз айының осынау бір жаймашуақ күнінде Аспантаулар өлкесінің Қарасаз ауылында, Мұқағали ақын мұражайындағы «Поэзия патшалығында» өткен ақын әрі атбегі, балуан әрі бапкер Шеризат Сәрсенбайұлының жыр кешіне ақын інім Ілияс Әлиясқар және кезінде Кеген аудандық Балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің директоры болған, Шері ақынның әріптес досы, грек-рим күресінен КСРО спорт шебері Кебекбаев Боранбай мен ұлы Айдын Боранбайұлының желден жүйрік заманауи көлігімен ” құстай ұшып, күнбе – күн “барып қайтқан едік. Ертесі , яғни 17 маусымда студент кездегі достардың шақыруымен бір тобымыз Алатау етегінен “Тальго” жүйрік пойызына мініп Ұлытауға тартып кеттік . Көптен көріспеген курстас достармен дидарласып, “Ұлт ұясы – Ұлытаудың” тарихи жерлерін аралап, Сарыарқа еліне қонақ болып, араға апта салып ару қала Алматыға оралдық. Қарасаздағы Мұқағали ақын мұражайында өзіміз тұсауын кескен Шері ақынның “Өмір деген ” өлеңдер жинағын енді ғана қолға алып, оқуға уақыт таптық.

Аралап таудың бөктерін,

Даланың кешіп көк шөбін .

Қарасуларда шомылып,

Қарасазда өскемін.

Ең алғаш әріп танытқан,

Сол жерде менің мектебім.

Су тартқан алғаш арықтан,

Сол жерде күрек, кетпенім .

Желік қой жастық бойдағы,

Желік парызын өтеткен,

Көрші ауыл жаққа қыдырып,

Баратын едік есекпен .

Бойда күш – қуат қарқын көп,

Армандаушы едік әр күн тек .

Барғандай бейне Жібекке,

Төлеген болып қайтушы – ек, – деп бала кезден өлеңге құштар көңілмен не жазса да жүрегінен өткізіп, жүрегіңе жеткізе жазатын Шері ақын өлеңдері жалаң ұйқас, жайдақ сөзге емес, мағанасы терең эпитет пен өлең өрнегін құбылту арқылы айтар ойын айқындайтын алуан түрлі ұйқасқа құрылады.

“Өмір деген” өлеңінде:

Көретіндер аз бәлкім көргенімнен,

Талай достар өлімге өңгерілген.

Сіңіп кетті талайы жерге мулдем ,

Өмір деген есіктей ашып-жапқан,

Тез болғандай кеткенің келгеніңнен, – деп қамшы сабындай қысқа ғұмырда кеше ғана бірге жүрген жандардың бұл кунде сиреп қалғанын еске салады. Шынымен де Шері ақынның жыр кешінде төрт-бесеуміз ғана төбе көрсеттік. Сондықтан да ақын:

Журекте мейір, иман бар,

Осы ғой бойға жиған нәр.

(Қасыңда бірге жургенді),

“Көз жазбай “тұрып сыйлаңдар, – дейді. Кеген ауылында тұратын Шеризат Мекебаев ауыл өміріне алаңдаулы. Бабалардың ғасырлар бойы ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен, алдаспан қылыштың жүзімен бізге аманат етіп қалдырған асқар таулы, сайын даласын бұл кунде біздің ұрпақ келер ұрпаққа қалай аманат етпек деген ой ақын жанын мазалайды.

Гүлденеді деп ауылды соқпа құр,

Тікен басқан қайран жұртта соқта тұр.

Елі кетіп, елсіз қалған мекендер,

Мен мұндалап, жау шақырып бос жатыр, – деп қоғамға ой салуы азаматтық, оны түсінер билік пен халық болса, қанеки?.. Көпті көрген ақын өткен күннен сабақ алсақ, жылтыраққа алданып, бос сөзге сеніп келешек ұрпақ алдында ұятқа қалмасақ деген ойын “Әй білмеймін” өлеңінде астарлап жеткізеді:

Дәл жетпіс жыл бұрын болған “жорық” бар,

Қаптап кірген жерімізге орыстар.

“Тың игеру ” болды олардың сылтауы ,

Не айтады ханзу деген жойыттар ?

Әй білмеймін, қорқынышты, қауіпті,

Қара қытай жұтпап еді қай ұлтты ?

Жүз жылдан соң тілі, діні, қаны жок,

Жоғалтпайық Қазақ деген халықты !!! Әрине, келешегін бір ғасыр бұрын болжайтын, төрт мың жылдық тарихы бар “айдаhар көрші” қауіпсіз емес. Сондықтан да ақын бөтендердің қасиетті жерімізде тайраңдауына наразы.

Ата- баба тері сіңген кешегі,

Қазақ жері қазақтардың мекені.

Бөтен ешкім қасиетін білмейді,

Қазақ қана қадіріне жетеді,- деуі ұлтжанды ақынның жанайқайы болса керек. Ана тақырыбына қалам тартпаған ақын жоқ шығар. “Анасы бар адамдар, ешқашан қартаймайды” дегендей 70 ке қадам басқан Шері ақынның анасы Айымхан апамыз да талай нәубетті көзбен көріп, жүз жасқа жақындап келеді. Аналар аман болсын!

Анашым менің, жалған да жалғыз асылым!

Барады өтіп азабы таудай ғасырың.

Қаншама рет көзіңнің жасын көл етіп,

Қаншама рет қайраттсыз болып жасыдың.

Ал енді бүгін егемен елде Анасыз,

Ғасыр шыңына аяңдап басып барасыз.

Барлық аналар асыл ғой, бірақ, ана сіз,

Мен үшін орның өзіме қымбат, дарасыз, – деп толғанады ақын. Сегіз қырлы, бір сырлы Шеризат, ақын ғана емес әрі балуан, әрі бапкер, әрі атбегі. Жас кезінде өзі де талай бозкілемнің «шаңын қаққан» Шері балуан әскерден келген соң жоғары оқу орнын бітіріп, аудандық спорт мектебінде бапкер болып, облыс, республика, әлем чемпиондарын тәрбиелеумен қатар бірнеше бәйге аттарын жаратып бәйгеге қосқан атбегі. Мағжан ақын сияқты Шері ақын да жастарға сенім артады. «Біз сендерге сенеміз» өлеңінде, ақын:

Рухқа толып кеудесінің кемері,

Намыс болып айқастарда сенері.

Ұлттың ары, ұяты боп керегі,

Елім, Жерім, Отаным деп от шайнар,

Сан мыңдаған жастар өсіп келеді.

Араласпай тегімізге жат қаны,

Таза болсын рухымыздың аспаны.

Тілін, дінін, салт- дәстүрін сатпауы,

Халқым үшін құрбан дейтін бас қамы.

Біз сендерге сенеміз,

Алға қазақ жастары !!! Ұлтық рухы мықты жастарымыз көбейе берсін!

Жалтақтауды, жағынуды жаны сүймейтін Шері ақынның бір топ өлендері отты жебедей өткірлігімен ондыққа дәл тиіп жатады.

“Байдың ” бәрі атқа мінген алыптар,

Айналасы бауыр, туыс, таныстар.

Халі ауыр қарапайым халықтың,

Қалт – құлт етіп күн көруге, “шанс” бар.

Бүгін бәрі бірақ сәтте өзгерді,

Өзгергенді, құлақ естіп, көз көрді.

Бейбіт шеру, кінәсіздер оққа ұшты,

Тарих, Халық кешірмейді сендерді .

Адам жанын қыйнайтұғын ” зауыттар”,

Түрмелерден боздап шыққан дауыстар.

Рахаттанып сендер тыңдар ән емес,

Тоқтатыңдар шен-шекпенді “алыптар ” деуі кейбір заңнан биікпін деген бишікештерді ойландыруы керек. Елі үшін опат болған Алаш арыстарының жалғасы, бүгінгі күннің батырлары Заманбек пен Алтынбектің рухына:

Ажалдан басқа тосқауыл болмай мың тасқын,

Қайда жүрсең де қайран еліңе нұр шаштың.

Батырлығыңды мақтана айтып жүретін,

Тұрасың әлі- ақ жанында келер ұрпақтың,- деп заңғар биік Заманбек ағасына өлеңмен ескеркіш қойса;

Алтынбек батыр қанысың,

Арыстан жүрек арысым.

Арым, нарым, намысым,

Алаштың айтар зарысың.

Албанның асқақ тауысың,

Анаңның тәтті балысың.

Атаңның талмас қарысың,

Ақ семсердің сабысың.

Айбалтасының бауысың,

Ашкөздердің жауысың,

Өшірмей мәңгі жағатын,

Ұрпақтың Жарық шамысың!!!- деп батыр інісін шамырқана еске алады. Өз мұңынан ел мұңын жоғары қоятын Шері ақынның аз тола өлендеріне шолу жасағанда әділет жолында ханнан да сескенбеген Махамбет ақынның өршіл рухты жырларын оқығандай болдық. Қазақтың “Қанға сіңген мінез, суйекпен бірге кетеді ” деген сөзі осындай адамдарға қарата айтылса керек …

Елеусіз Ахметкерімұлы

ҚР Журналистер Одағының мушесі

Райымбек ауданының Құрметті азаматы