Аманатқа адалдық…
1987 жыл.Тамыз. Аудандық аурухананың хирургия бөлімі. Әкеме ота жасалғалы апта болып қалған. Осы жылдай созылған бір апта ішінде екі рет ота жасалыпты. Екінші рет қаладан арнайы келген хирург дәрігер басын шайқай беріпті. Бар айтқаны:«-Мынадай ағзамен жүз жасайтын-ақ жан екен… Менде қайран жоқ, жарылған өт ішектерді ірітіп жіберіпті…»- болыпты. Десе де антына адал дәрігер қолынан келгенше ем –шарасын жасаса керек. Өңі сарғайып, көрінеу көзге шөгіп бара жатқандай болған қайран әкем күнде сабақтан шыға сала жол тосып, хәлін білуге асығып жеткен анамды көргенде барынша сергек болып, сақайып келе жатқандай көрініп сыр бермейді екен. Әйтсе де сезімтал жар жүрегі әлдебір қиындықтың келетінін болжағандай атқақтай беріпті.
- Әуес, су берші маған.
- Шыдашы, Жеңіс, дәрігер рұқсат етпей тұр емес пе? Аман-есен сауығып шыққан соң қанша қажетсінсең де су көп . Режім сақтаған дұрыс қой.
- Маған көп емес, бір жұтым жетеді…
Анам әрі қарай әкемнің кеберсіген ерніне, солғын тартқан жүзіне тура қарай алмай, жалғанып тұрған құралдарға қараған болып, дәрігердің жазылып кететінін айтқанын жеткізіп, көңілін аулайды екен. Қанша жаны жабырқап тұрса да тірегінің жазылып кететініне өзін күштеп сендіргендей күй кешеді екен.
Маматайым келесі келгенінде әкем : «-Әуес, әкелші, не жасап келдің? Үйдегідей ішейінші, үйде сенің қолыңнан шыққан дәм ғой. Осыдан жазылып шықсам екеуміз жақсы бір той жасайықше елге барып»,-деп шалт қимылмен тауық сорпасында қалқыған аздаған жаншылған етті асап-асап жіберіпті. Сорпаны да ішіпті. Анам Аллаға шүкіршілігін айтып үйге көңіліне енген үміт сәулесін аялай қайтыпты. Келе үйдегі бауырларыма әкеміздің жақсарып келе жатқанын, жазылып кететінін айтып қуантыпты. Өзі де көңілді ән әуезімен 3-4 күнгі жылжымай қойған үй күйбеңімен айналысып кетіпті.
Мен жылдағы жазғы әдетіммен Сатыда, нағашы Сабаз атамның үйіндемін. Баламын. 4- сыныпты биыл бітірдім. Қай күн,қай апта екенінде шаруамыз жоқ алаңсыз балалық шақ қой. Ойлап тапқан не түрлі ойындармен күннің қаншасы өтіп жатқанына қарамаймыз. Әнеугі бір күні апам :
-Шешең хабарласты. Жеңісім ауырып ауруханаға жатыпты. Соқыршекке ота жасатыпты. Жылда бауырым сазып тұрады деп күрөтқа /курорт/ барып емделіп жүр еді, соқыршегі екен мазалайтын. Алып- ақ тастағаны дұрыс болыпты, -деген. Маған пәлендей қатты әсер еткен жоқ болатын. (Өлім туралы тіптен ой жоқ. Болған күннің өзінде ажал тек өте кәрі адамдарға келетіндей түсінген шығармыз.) Атам көк шыбықтың қабығын жартылай аршып, иығыма іліп берген ағаш атымды қамшылап, қолымдағы раскладушка аталатын аллюмин төсектің темірінен жалпақтап отырып жасап алған семсеріммен мойнын иіп мүләйім тұрған қалақай батырларды қия шауып, өзге әлемнің бет қаратпас қаҺарманы боп шаба жөнелгем де. Апам ешкімді маңайлатпайтын «Жеңістің өрігінің» төгіліп жатқан сап-сары жемістерінен қолыма ілінгенін аузыма тыға, қаша жигіндегі «жауларыма» қырғидай тиіп ұлы жорығымды жалғай бергем де.
Екі-үш күннен бері апам маған көрсетпей жылап алатын болып жүр. Үйде атаммен, нағашы аға-жеңгеммен жиі күбірлесіп, мен келе жатсам жай шаруа жайларын айтыса қалатынын көріп те жүрмін. Тіпті, алдыңғы күні Айып ағаның сары аптобызымен Ақтастыға барып келгелі бәрінің маған деген қамқорлығы ерекше сияқты болып бара жатқандай еді. Эһһ…
Әкем қиындай беріпті. Тескенсудан келген інісінен де жұтым су сұрап жалынғандай күй кешіпті.
-Мәулен,а Мәу, бауырым едің ғой су берсеңші маған.
– Болмайды деп жатыр ғой дәрігерің, мықты едің ғой, Жеңіс, шыда. Осыдан көрші, жазылып шыққан соң екеуміз Қарабұлағыңдағы қасиетінен айналайын Жалғыз теректің бастауынан армансыз сіміреміз.
Көзіндегі келіп қалған тамшы жасты жасырып, тамағын қырнап, өңешін ашыта әрең шыққан даусындағы дірілді сездіргісі келмей кері айнала беріпті кіші әкем.
Жетінші күні әкем мамама ап-анық қып:
– Әуесхан, сен менен күдеріңді үз. Мен мына өмірден үмітімді үзіп жатырмын. Өкінгеннен пайда не? Сол күні ота жасамай-ақ қоюын сұрап едім… Балалар әлі кішкентай ғой, өзің бас-көз бол… Итшілеген өмір-ай..!- депті.
– Олай демеші, Жеңіс, дәрігер жазылады деп жатыр ғой.
-… Сен аман болуың керек. Мен білемін шешесіз өскен баланың күйін. Анам о дүниелік болғанда үш жаста болғанмын. Сен бәрін білесің мен туралы. Сондықтан мықты бол!
– Ары қарамашы, теріс бұрылмашы, Жеңіс, мықты едің ғой
– …
Мамам аурухана алдын күзетіп кешке дейін кете алмапты. Күн екінтіден ауғанда дәрігерден тағы бір кіруін әрең сұрап алып, қасына келгенде әкемнің тілі күрмеле беріпті.Тілі аузына сыймағандай қиналып, басын шайқай беріпті. Әлдене айтқысы кеп, бес саусағын жазып, анама көрдің бе дегенді бар жан-тәнімен сездіріпті…
«…Сол бес саусағы- бес аманаты сендерсіңдер, жақсы оқыңдар. Әкелеріңнің атына кір келтірмеңдер»,- дейтін анам әкем туралы айтқанда.
Сол асыл аманатты маматайым отыз бес жыл аялады. Отыз бес жыл бір сәт есінен шығармады. Әкесі жоқ дегізбеді бізді. Сол асыл мұрат жолында қаншама ерлікке барды мамам.
Анам – Әуезхан Сабазқызы 1948 жылы ҚХР, Ақсу аймағында туылыпты. Атасы Тоңқа қария үркіншілік уақытында қытай асып жан сақтаған екен. Ол бөлек әңгіме. Елге мамам 11жасында келіпті. Анамның әкесі, нағашы атам Сабаз Тоңқаұлы уақытында Айтжан Түркебаевпен бірге оқыған екен. Алайда, отбасы мәселесімен оқуын жалғастырмаса да көкірегі ояу, өте алғыр, батыр тұлғалы, көрген-түйгені мол адам еді. Ол жақта төте жазумен қара танып, екінші сынып оқып келген анам Қазақстанға келіп өз санатындағы оқушыларға ілесе алмай қалады. Әке берген от пен намысшылдығына басып көп ұзамай-ақ советтік бауырларымен теңеседі. Сатыда негізгі мектепті тамамдаған соң, сол кездегі бірден-бір үлкен мектеп Жалаңаш қазақ орта мектебін бітіреді. Атам Сара құрбысы екеуін жетелеп Жаркенттегі мұғалімдер даярлайтын училищеге апарады. Бұрын үлкен қала Алматыны көздеген қос құрбы жер шалғайлығынан қорқып, өзара ақылдасып емтиханда «құлайды». Оқу Есік қаласынан бұйырып, мамам сол педагогикалық училищені нағашысы Жұмахан ағаның үйінде жүріп бітіреді. Өзі үнемі өкіне айтып отыратынындай одан кейін жоғары білім алмапты. Мүмкіндік те болмаған. Ол кездегі заңдылық бойынша жолдамамен Қарабұлақ ауылындағы негізгі орта мектепте мұғалімдік еңбек жолын бастайды. Өз ісіне тиянақты, сұп-сұлу әрі текті атаның қызына сөз салуға біраз жігіттің дәті бара қоймаған. Әкем сұңғақ бойлы, кең жауырынды, қимылы шалт, киген киімі сондай ұқыпты, үлкен-кішіге бірдей «Сіз!» деп сөйлейтін жан еді. Әскерден келіп, атақты ҚазҰУ-дың қолданбалы математика факультетін өте жақсы аяқтап, Қарабұлақта ұстаз болып жүрген кезі. Бойдақ. Қара шаңырақта аға-жеңгесінің, яғни он бес жас үлкен Құрманбай атам мен Рәжан апамның қолында тұрады. Атам мен апам да өз ғұмырларын ағартушылыққа арнаған жандар. Мамам әкемді кәсіби маман ретінде қабылдап, аға тұтып жүрген. Мамамның айтуы бойынша күндердің күні әкем анамды киноға шақырады. Артық сөз жоқ кинодан шығып, әкем анамды тұратын үйінің бұрылысына дейін жеткізіп, қайтады. Ол уақытта ұят күшті. Жақынырақ жеткізуге мамам өзі қарсы болыпты. « Әлдекім көрсе ұят тағы…»
Сол түні үйге жеткізбей, сырттай көз салып жүрген ауылдың өзге жігіттері жабайы түрде, еш сөзге келместен шырылдатып алып қашады мамамды. Оқыған, тәрбие көрген, жан-дүниесі тазалыққа сусындаған анам өзге ешкіммен уәделесіп жүрген сөзі болмаса да қасқырша жұлмалаған көп қолдан табанды түрде қарсы шығып, өзін арашалап алады. Сол бір арпалысқа толы ауыр түн, қайсар қыздың ақылды әрекеттері мен өзін сақтап қалуы, әке үйіне барғандағы апта туралы мамамның естелігі тым аянышты, тым қызық әрі тым қиын психологиялық ахуал. Бөлек жазылатын тақырып.
Анамды іштей ұнатып, енді өзіне жақын тартып, алғашқы жігіттік қадам жасаған әкем киноға барған күннің ертесі анам жүрген үйдегі оқушы қыздан асығыс жазылған, мен деген жігіттің барлық жан дүниесіне сын боларлық, жігіттік ар-намысын, адамдығын өлшейтін әрі жауапкершілік үстеп, көзсіз батырлыққа апаратын тілдей хат оқиды. Қысқа тұжырған бір ғана сөйлем әкеме бұрын болмаған күш, бұрын болмаған тәуекел сыйлайды. Осы жолы немесе ешқашан! Сатыға атама тура барып, бақытына жол ашады.
Әкем мен анам сол жылы қарашада бас құрайды, отау болады .Жылдар тізбегімен дүниеге біздер келеміз. Әкем қызметте жоғарылай береді. Себебі лайық еді. Бар болғаны 44 жыл ғұмыр кешіпті. Менің және бауырларымның өмірлік үлгісі еді… Біздің бойымызға ол құрметті анам-маматайым сіңіре білді.
Асылым, анам-ай… Қай ерлігіңізді айтайын, анашым? Сіздің әр күніңіз бен түніңіз тұнып тұрған махаббат пен батырлық, мейірім мен тәрбие, адалдық пен қамқорлық екен ғой.
Біз оқыдық, дәлірек айтқанда оқытты мамам. Ешкімнен кем қылмады. Әкемнің киген киімі, тұтынған заттары, оқыған кітаптары мен естелік суреттері, қызметтік жазбалары үйде ерекше ықыласпен өз орындарында сақталды. «Әкеңнің қолы қойылған кітап», «Әкеңнің Трускавецке барғандағы шляпасы», «Әкеңнің ұстаған қол арасы, балтасы», «Әкеңнің досы. Амандас,сыйла», «Алғаш бөлек шыққанда әкеңнің жасатып келген жозысы (жылда өзіңіз бояғанды жақсы көруші едіңіз-ау)»
Үшкүлге бейіт басына барғанда зиратқа дейінгі төбені қаулай өскен көкемаралды да ерекше ықыласпен таныстыратын. «Әкең жақсы көретін шөп еді… Сабын, иіссу жасауға пайдаланады екен өндірісте. Жеңіс солай дейтін… » Таныстыратын да бір шоғын үзіп алып құшырлана иіскейтін. Сосын терең күрсінетін. Біз де иіскейміз. Әкемнің иісі ме, қалай..? Анамның құрметінен-ау, бізге де әкем бір алыс сапарда жүргендей, әне-міне келетіндей әсер ететін. Әкем болмаса да ол заттарды әкем қарап тұрғандай именіп, абайлап ұстайтынбыз. Әкемнің көзін көрген әр адамға құрметпен қарадық. Бұл да үлкен тәрбие, маматайымның көрегендігі екен-ау. Алғаш ауылға мектеп директоры болып бекітілген күні әкемнен қалған «ШИПР» одеколонын сеуіп, әлі күнге сақтаулы қызыл жолақ галстугін тағып барғаным бар. Сөз арасында айтқанымда құттықтай келген қонақтар қатты таңырқады және риза болды.Бұл көзге көріну емес, өзімше әке рухымен тілдесуім.
Сонымен 1987-нің қазанында біз Кіші Жалаңашқа көштік. Ақтасты кеңшарының бастығы, әкемнің досы Төлғожа аға бастап осында қалуымызды, ешнәрседен тарықпайтынымызды айтып, қамқор көңілдерін білдіріпті. Мамам бас тартқан. Қарабұлақтағы үлкен үй, туыстар Қарабұлаққа көшіп келуді айтыпты. Мамам бас тартқан. Нағашы атам мен Әуелхан ағам, мамамың інісі Сатыға көшуімізді жөн көріпті. Мамам:« Ата, бес баласын жетелеп Үшкүлден /әкем жерленген төбе, кезең/ асып бара жатсам Жеңісімнің әруағы разы болмас. Мені қинамаңыздар. Бәріне ортақ әрі Жеңісімнің өзі қыркүйекте осы жаққа ауысатынын айтып қуанып жүрген ауылы Кіші Жалаңашқа тұрайын. Өзі көрмесе де ұл-қыздары өссін. Жұмысқа да тұрармын. Балаларымды аш қалдырмыспын.Туыстарға да жат болмасын»,-деп үлкен тәуекелге барыпты. Әкемнің бөлесі, сол кездегі аудан басшысы Бексырға аға колхоз салып жатқан бес бөлмелі шағын қамыс үйдің бірін бізге бергізіпті. Үй құрылысы біткенше Нұржақыш атаның есік алдындағы інісінің бос үйінде кірдік. Осы колхоздағы әкемнің екінші бөлелері Асқар, Амангелді ағаларымыз Бейқұт апа мен Гүлбаршын шешелеріміз әктеп, тазалап,от жағып дайындап қойыпты. Қамқорлықтарын қалай ұмытарсың. Мұхаметжан Жартиев ағай сөзге келместен анамды сағат пен орын жоқ бола тұрса да мектепке қабылдапты.Ұзартылған күн тобында балаларға қосымша білім беруге бөлінген аздаған сағат комплектісі. Осы мектептен бәріміз түледік, жыладық-күлдік, мұңайдық-шаттандық, жасыдық-қатайдық, жасқандық- жетілдік. Әрқайсымыздың өз жүрегімізде мамамыздың жылай жүріп ,тістеп жеткізгені , ер жету жолындағы ана қамқорлығы сайрап жатыр. Айтуға оңай, бәрі бірден бола қалмайды ғой. Ауыл бізді, біз ауылды танымаймыз. Келген жылы 1 мамырда қой кезегін бақтық. Мамам бірге шықты. Әкем тірі болса сөйтер ме едік… Мамам гүлдей жайнап, мерекелік құттықтау айтып тұратын Жеңісімен іштей марқайып, әріптес мұғалімдерімен бірге клубтың алдында тұрар еді ғой. Жарығым анам ешқашан кеуде көтерген емес. Ия, іштей марқаятын еді.
Бітпей тұрған, бізге берілген үйдің салынған едені мен терезелерін әлдекімдер ұрлап кетіпті. Қорықсақ та ұлдар кешке барып түн болғанша күзететінбіз. Көрмеген ұрыларға тіс қайраймыз. Жігіт болғанда сазайларын беретінімізді айтамыз. Ақыры бізге үлкен тіреу бола білген Әуелхан нағашымыз тақтайын өзі жеткізіп, қадағалап жүріп үй құрылысының бітуіне көп көмектесті. Есік алдына қора салу, шөп жию, отын дайындау бәрі-бәрі біз атқаратын жұмыстар екенін санамызға сіңіріп, бірге жүріп үйретті мамам. Қойшымен келісіп қой қосу, шалғы шыңдау, таудан отын дайындау т.с.с жұмыстарда анамның нұсқауымен біз өзімізге жаңа ашылулар жасадық. Жалпы ауыл бізді сыртқа теппеді. Бірте-бірте біте қайнастық. Көп жандар қол ұшын созды. Ауғанбай ата, Қақан аталар шалғымызды сайлады, Мерек аға мен Манап ата қойларымызды қосатын. Құраш аға,Сәпін аға, Кәрібай ағалар үнемі көмек қолдарын созды. Шыңғысов Тұрсынбай аға, Бақыт ағалар алдына барғанда меселін қайтармаған. Рақымбек ата,Сәрсенбек ата қызым деп, Нүрәш ата қарындасым деп сыйлады. Қораңа жабуға болады деп атқа шатырдың қара қағазын өңгеріп келген Қанымхан апа қандай жан еді. Шөмелеңді сүйреп берейін деп қамқорлық танытқан Асқар аға, ерте тұрып, мұғалім көршісінің малын өзі жайғай беретін Жақыш аға мен Күлпара апалар расында кең екен-ау. Көрші Олжабай, Қозыхан, Тоңға сынды ағалар, Сәрсенбай, Дүйсенбай , Дәулетбақ ,Оразхан ағалар,әкеммен түйдей құрдас Жарылқасын,Нұржақан,Мұхтар ағалар,жас та болса үнемі келіп көмек қолын созатын әкеден жақсы үлгі алған Жүніс ағам, Қанат аға … Айта берсе өте көп. Бүгінде біраз адамдар бұл дүниелік емес. Жандары жәннатта болсын. Әкем мамама да бізге де шаруа жұмыстарын істетпеген. Жаңа-жаңа баулып келе жатқан еді. Үлгермеді.
Есақам-Есейімді мамам «Қисықбас»деп еркелететін . Басы күн татиты деп иіскеп отыратын. Іштей қызғанып, әрі күннің иісі қандай екенін білгіміз кеп Есақаңа сездірмегенсіп иіскейміз. Кәдімгі шаш иісі болуы керек. Сол күн иісті балада расымен артықшылық бар, 7-ні бітірген жылы Қырымға, бүкілодақтық «Артек» пионер лагеріне барды. Мамам бір ай Симферопольдің, Ялтаның ауа-райын тыңдады…
Маманың Әбетайы-Әбікей, әскерде Бетпақдаладағы СарыШаған полигонында, алғаш Мәскеу маңында әскери оқуда болды. Маматайым алты ай Подольскінің ауа-райын зерттеді. Кейіннен Есақа, Сатоктер шет ел асып уақтылы сөйлеспей қалса да аш қалып қалды ма деп ұйықтамады-ау. Біздер азамат болып, қашан ,қайда сапарласақ сол жердің уайымын жейтін, жай уақытта бәріміз қасында отырған күнде күн бұзылып, қар я нөсер болса, жел соғып, құйын көтерілсе түзде жүрген, танымайтын -білмейтін малшының күні не болдыны ойлап уайымдап отыратын ана жүрегі не деген кең еді деңізші.
Мен үшінші сыныптан бастап ревматизм деген «дос» тапқам. Папам мен мамам Тескенсуға әкемнің кіші анасы Рысжан апамды жерлеуге кеткенде үйдегі атаман Гукам-Гүлнараға тіл алмай, резеңке ботиды қоңылтаяқ сұға сала сырғанақ теуіп жүріп жабысқан, әке-шешем келген күні аяғымды сырқырата бай-байға бастырып , орнымнан тұрғызбай тастаған серігім мамама өмір бойы уайым болды. Балалық қой. Бір мен үшін қаншама уайым, қаншама әуре көрдіңіз, анашым? Қанша шашыңыз ағарды екен?
Әр жыл көктемде мойным қылқиып, буын-буыным ісіп, қол тигізбей қақсайтын аяғымды салбыратып, боздап отырғаным. Жаныңызды шүберекке түйіп мен үшін қайда бармадыңыз, маматайым? Қырық бес- елу күн емханада жату мен үшін қалыпты жайт болғалы қашан. Әр күні сабақтан шыға сала екі Жалаңаштық арасын жаяу асып, таза киімдер мен палаталас достарыма артығымен жететін тамағын алып кеп тұрғаны. Әр баланың қал-жайын тәтпіштеп сұрап, жан жылуын сыйлап кетуші едіңіз-ау. Дәл менің жағдайымдағы аяқ-буын ауруының азабын көрсе де сынбай, өзін шыңдаған революционер Павел /Павка/ Корчагин туралы Н.Островскийдің «Құрыш қалай шынықты» романын әкеп беруіңіз кездейсоқтық емес-ау, анашым. Ол кітап маған қанша қуат үстейтінін, әрине, ұстаз жүрегіңіз білді. Бүкіл «детский отдел» таласып оқыдық қой. Қойдың жыны жақсы екен дегенді ести сала, жаңа сойылған қойдың тазаланбаған ып-ыстық қарнына тізеден төмен аяғымды матырып қойып, тағы бірде жеті түрлі шөппен ыстық ванна жасап, ішіне отырғызып, шетінен құймалай отырып терлететінсіз. Үстімді леп шықпастай жабулап, дүркін-дүркін ыстық шай сіміртіп, тамшылаған өз теріңізге қарамай айналып-толғанып ем жасайтынсыз. Сары әулие сеанстары, ыстық арасан суы, ыстық қара лай , қалақайға шақтыру, шоңайна жапырағына орау, қызыл кірпіш қыздырып табаныма төсеу, құдай-ау, қандай ем істемедіңіз мен үшін? Ақыры жеңдіңіз ғой, асылым. Ардақтым анам, күн-түн өбектеген сол еңбегіңізді де ақтай алмадым-ау. Бала шақтан өтіп студент болғанда да, тіпті, қасыңызға келіп мұғалім болып жүргенде де, үйлі-баранды болғанда да «аяғыңа ки, үстіңе ки » деген қамқор сөзіңіз, мызғи кетсем сездірмей әкеп көрпе жауып қоятыныңыз, ұлтарағымды жайып қоятыныңыз, жаныңызға отыра қалсам білеуленген тамырлары қайсарлығыңызды паш етіп тұратын жіп-жіңішке аялы да еңбекқор қолыңызды басыма қойып, жып-жылы алақаныңызды сездіріп, нәзік саусақтарыңызбен шашымды салалай қаситыныңыз… т.с.с көзге көріне бермейтін қамқорлықтарыңыз әр анаға тән дағды шығар. Ал, мен үшін ұжмақ екен қой. Енді міне, зармын сол махаббатыңызға. Өзіңізге тарта еңкейтіп, иіскеп алатынсыз басымнан.
Есей өлең жазыпты, оқыдым, жыладым. Кеудемді ұлы да мәңгілік сағыныш буды. Амалым қане..? Шіркін-ай!- деймін ғой шарасыздықпен.
Мәңгілік сағыныш демекші… Жалпы мамам бізге жөнсіз көз жасын көрсеткен емес. Рухы өте мықты еді ғой. Батырдың ұрпағымен деп қоятын әлдебір жеңістерінде. Бір күні, осыдан төрт бес жыл бұрын теледидар жапондық «Хатико.Ең адал дос» фильмін берді. Нақты өмірге негізделіп түсірілген, тоғыз жыл бойы қайтыс болған иесін пойыз келер уақытта станция маңында әр күні күтетін ақылды ит туралы көркем фильм. Мен қозғалмай отырып, бір деммен көріп шықтым. Маматайым да үнсіз кіріп-шығып көріп жүргендей болған. Кино аяқталып, аз-кем уақыт өткенде қонақ үйден анамның құмыға, қыстыға шыққан үні естілді. Үйде екеумізден өзге ешкім жоқ еді, жарым мен балалар үйде емес. Алғаш анам жылап тұрғандай болған соң қарғып тұрғаныммен мына сөздерді естігенді тежеліп қалдым.«Жарығым-ай… Ит екеш ит те…» Ақырын басып ашық тұрған есікке таядым. Ия, маматайым қатты толқып тұр, дауысында сөзбен жеткізіп болмастай сағыныш, өксік, өкініш пен шарасыздық қатар сезіледі. Қолында әкемнің суреті . Сүртіп тұр екен. «Дауысыңа да зар болдым ғой…» Әкем қайтқалы неше жыл, мамам өзі әже болды. Жоқ, сағыныш мәңгілік екен. Енді ол сағыныш бізде. Өмір солай екен, мама!
Мамам әнді керемет айтатын. «Әпитөк» өзіне ең жақын әні еді. Титтейімізден жатқа білеміз:
Сөйлесуге тіл-хат жоқ,
Өздеріңдей бекзат жоқ.
Ең болмаса
Хат пен хабар сөзің жоқ.- осылай әнмен жұбанып жүріпті. Әкең «Маралдымды»жақсы көретін деп анда-санда орындап та беретін. Есей жырлағандай:
Кеше біздер бала едік түсінбептік,
Түсіне алмай жүрміз ғой бүгін бірақ…
Анамның аманатқа адалдығы сол, ешқандай жаман сөз ерген жоқ артынан, ешқандай жаман үлгі көрсетпеді бізге. Арақ ішпеді, темекі шекпеді,тіпті, ернін де боямады, ешкіммен ұрсыспады да. Өзін жақсы күтететін, ұқыпты таза киінетін. Бетіне, қолына баппен, өзіне ғана тән машықпен крем жаққанды ұнататын.Үйге ,есік алдына неше түрлі гүлдер егіп күткенді жаны сүйетін.Тауға барсақ гүл сыйлайтынбыз. Өзі теріп әдемі букет жасап алатын. Қолы жеңіл еді. Отырғызған көк-даттарын көршілерге таратқанды жақсы көретін.Достарына , көрші мен туысқа, жанашыр еді. Бізге қатал болды. Керек жерінде таяқ та жейтінбіз. Ия, шашы біз үшін ағарды. Біздің оқуымызға ешқашан кедергі жасап, жағдай айтқан емес.Тек қолдау білдірді. Үш келініне де ЖОО-да оқып бітіруге қолдау білдірді. Сөз басында айтқанымдай өзі арнаулы орта біліммен зейнетке шықты және үлкен оқу орнында оқымағанына өкініп отыратын. Мен оқымадым, сендер оқымай қалмаңдар дейтін. Өте еңбекқор еді.Түнімен сабаққа қажетті көрнекіліктерін жасайтын. Көмектесетінбіз. Жауапкершілік екен ғой. Еңбегі бағаланды. ҚР білім саласының озық қызметкері атанды. Үлкен-кішіге сыйлы болды. Оқушыларына құрметті бола білді. Адамның жанын тез ұғатын. Сондықтан болар көп адам әңгімесін анама айтатын. Бала жүрегіне ізгіліктің дәні себілген, анашым көңілінде ұстаз болып сақтаған оқушысы Мұса аға /Әруағы шат болсын. Ерте өтті жалғаннан/ 20 жылдық кездесулерінде аппақ жигули сыйға тартты.
Гүлнараны тура атамады. Рәжан апама тән деп «Наратай» атайтын. Салтанатты кенже деп, көп еркелетті. Бізге де қатты табыстап қоятын. « Сендер естияр болдыңдар. Сатогым әкесін дұрыс көрмеді де ғой, жылатпаңдар!». Сатогым екеуі қолдағы бар малды өздері қарап екі қыс өткерді. Бар болғаны жетінші оқитын титтей қарындасымыз мамама, мамам Сатокке қорған, сүйеніш болды. Күн батып, ел ұйқыға жатқанша көрші Күләш тәте келіп, тоқымасын тоқып, қызықты әңгімелерімен көңілдерін аулап кетеді екен. Расында, алдыңғы буын аса бауырмал еді ғой.
Келешегімізді ойлап, алысты көрмесе сөйте ме? Ешбірімізді қатардан қалдырмады. Өз жастығын қиды біз үшін.Әр жетістігімізге марқайды. Бәрімізге той жасады. Біз жабылып бір той жасап бере алмай қалдық. Тәтті қиялдарымыз бар еді. Үлгермедік. Тіл-көзден, ауырып қалудан қызғыштай қорыды. Сөйте жүріп бір сәт тәрбиені естен шығарған емес. Әбіш әскерден келгенде сонша сағынып тұрып, амандаса беріп еңкейтіп басынан иіскей сала:
- Әй бала, темекі сасып тұрсың ғой –дегені қандай?
Балалық-шалалығымызбен жүзіңізге де жүрегіңізге де әжім түсіріптік қой, жарығым.
Қаншаға келсек те алдында бала едік. Жеке-жеке көңіл бөліп , ақылын айтатын. Әбекем де кейін айтады. Қасымдағы жігіттердің бәрі қашты солдатта жүргенде. Мен де неше оқталдым. Сонда мамамды, мамамның айтқан мысалдарын ойлайтынмын. Сосын шыдайтынмын.
Есей президент баспасөзіне ауысып, Астанаға кеткенде бірге кетті. Сол жақтан суық тигізіп алды. Кесел жабысты. Соңына дейін күресті. Бізге шағым айтқан емес. Өзі жөн санаған ұстанымынан қайтпайтын. Әбекең үйленіп той жасарда атқа өзі мініп Нұрғанат ағадан, жездесінен той малын таңдап келгені бар. Қасына Әуелхан ағамды ертіп алған. Қандай қайсарлық деші. Біршама орындарға қараттық. Сегіз рет онкологияның химиялық ем шарасын өткерді. Бір жарым жылда үш бірдей бауырынан айырылды. Осының бәрі жанына ауыр тиді. Аллаға шүкір айтамыз. Әкеміздің, яғни азаматының аманатына соңғы деміне дейін адал болды. Біз деп ғұмыр кешті. Біздердің қоғамға араласып, шамамыз келгенше атқарып жатқан қызметтерімізге дәйім тілектес болды. Елмен бірге болуымыз керегін жанымызға сіңірді. Немерелерін бақты, шөбере иіскеді.
Өзіңіз атын қойған ерке немереңіз, Ақмой-Ақмейіріңіз қай күні ұзақ жылады. Солқылдап, қыстығып әзер басылды. Алғаш ауыртып алдық деп шошындық. Жылауы тоқтаған соң үнсіз көп жатты. Сосын:
-Әке, мен неге жыладым ,білесіз бе?-деген.
– …Жоқ, күнім. Мамаң ұрсты ма?
– Апамды сағынып кеттім …
Ішім алай-дүлей. «Жарығым-ай, жүрегіңнен сенің»-деп кеудеме бастым. Шапағаттың да, Аяудың да көздері мөлтілдеп тұр екен. Назым орамалын тістелеп,үнсіз егіліп отыр.
Әкемнің зиратына барған сайын тас бетіндегі үнсіз бейнесін сипап «Тыныш жат!»,- деп қоятынсыз. Амалымыз қайсы? Аллаға жөн. Міне, Аллаға қайтқаныңызға да жыл толды. Кеудемді қысқан мәңгілік сағынышымды аз да болса жеңілдетіп сыртқа шығарғаным, мама. Тірлігіңізде артық айтқанымды, тіл алмағанымды, кей сөздеріңізге салғырттық танытқанымды, армандарыма жеткізе алмағанымды кешіріңіз, асылым. Тыныш жатыңыз! Ұрпақтарыңыздың өсіп –өнетініне, сіздердің жақсы аттарыңызды шығарып жүретініне сеніңіз. Солай болуға тиіс, себебі, ол – сіз бен әкешім өмір бой қалап кеткен негіз. Сіздерге Алла разы болсын, әруақтарыңыз бізге разы болсыншы. Даусымыз жетпейтін жақтасыздар ғой. Ниетімізді қош көріңіздер, әкем мен анам. АЛЛА жар болсын баршамызға.
Рүстем Әлімов
