Соғыстың соңғы солдаты
Биыл Ұлы Отан соғысының жеңісіне 74 жыл толды. Елу жылда ел жаңа, жүз жылда қазан деген. Осыдан бір мүшел жыл бұрын он шақты ардагер әкелеріміз кеуделеріне орден , медалдарын тағып ескерткіш басына гүл шоқтарын қойып, алау басында соғыс құрбандары болған бауырларына тағзым етіп, еске алатын. Уақыт деген ұлы дөңгелекке кім бағынбайды, уақыт өткен сайын, ардагер әкелеріміздің қатары сирей берді. Бүгінде Кеген ауданында жалғыз ардагер, соғыстың соңғы солдаты Балықбай Ысқақов ғана қалды. Мекен жайы Алматы қаласына тіркеудеболғанымен, Өзінің туып өскен ортасы Жалаңаш ауылында тұрып жатыр. Ауылдың таза саф ауасы, көңілді сергітерлік күш қуатқа ие. Осы туған жердің қасиеті тартып жатқанынан болар.биыл көбінесе ауылда болды Жалаңаш ауылдық округінің әкімі М.Асылбеков және А.Нүсіпбеков атындағы орта мектептің директоры Р.Алимов үшеуміз майдангер қарияға сәлем беріп кіріп шықтық. Қария 95 жасқа келсе де, денесін тік ұстайтын келбетті, әрі тың екен. Тек есту қабілеті ғана баяулаған. Қиын кезеңдер зардабы қаншама терең болса да, жауынгердің рухын сындыра алмапты. Ұлы жеңістің 70 жылдығы төңірегінде Ресейде, Европа елдерінде қолға алынған «Подвиг народа», «Память народа»т.б көптеген сайттары ашылып, соғыстың мол деректері көпшілікке қол жетімді болды. Осы сайттың бірінен №27451414 жазбадан Ыскаков Балықбай 1944 жылғы 29 сентябрь күнгі ерлігі үшін 3 дәрежелі Даңқ орденімен марапатталған құжаты шығады. Майдангер ұрпақтарының ізденісі нәтежесінде , орден араға 71 жыл салып, иесін тапты. Ол да кеше ғана болған секілді еді, міне сол айтулы оқиғадан кейін де 4 жылдан аса уақыт өтіпті. Тарих қойнауына кеткен 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы ұмытыла бастағандай айтылуы сирей бастағандай.Соғыс ең алдымен қанды қырғын, қанды қасап. Қаншама өрімдей жастар қыршынынан қиылып кетті. Қойша қырылды. Бір шағын ауылдан 150-180 аралығынан адамдар соғыста өлді, қайтпады. Бұлардың дені 18-37 жас аралығындағы жас қайратты адамдар еді. Қаншама адам мүгедек болып қалды, сол соғыстың зардабынан ғұмырлары қысқа болды. 1941 жылы қазан-қараша айларына дейін ақ немістер Кеңес Одағының 74,5 миллион адамы тұратын 1,5 млн шаршы шақырым жерін басып алды. Негізгі өнеркәсібі дамыған аудандар жау қолында қалды. Бірақ Кеңес әскерлерінің жанқиярлық соғысы, немістерге де қымбатқа түсті. Алғашқы айларда немістер күніне 4500 солдаттарынан айырылса, күз айларынан бастап әр күн сайын 7000 солдаттарын жоғалтып отырды. 1942 жылдың сәуіріне дейін немістер 1,5 млн адамынан, 4000 танкісінен, 7000 самолетінен айырылды. Бұл Немістердің Батыс Европадағы шығындарынан 5 есе көп. Ал Курск доғасындағы айқастарда Вермахт 500 мың солдат пен офицерлерінен, 1500 танкісі мен 3700 самолетінен айырылды. Соғыс Кеңес әскерінің басымдығына түбегейлі көшті. Осының бәрі Балықбай әкеміз секілді мыңдаған жауынгерлердің жан кешті ерлігі. Әңгімеміз жарасып әңгімелесіп отырып, үлкен кісіге біраз сауалдар қойдық. Сұрақ-жауап майдангер қарияның жасына сәйкес қысқа-нұсқа да болды.
– Туып өскен жеріңізді айтсаңыз?
– 1924 жылы Шет Меркі суының жағасында шағын ауыл болған . Осы Меркі ауылында дүниеге келдім. – Қай жылы соғысқа кеттіңіз. – 1942 жылы қараша айында 18 жасында толар толмастан соғысқа кеттім. Ол кезде көлік жоқ . Шелекке дейін бір ағайынды ауылдас адам атпен апарды. Сол жерден Алматыға жаяу кеттік. Барған соң бірден вокзалға апарып пойызға отырғызды. Одан ары Өзбекстандағы Ферғана қаласына 3 айлық әскери жаттығу курсінен өттік
– Соғысқа қашан кірдіңіздер.
– Соғысты 1943 жылдан Беларус майданынан бастады. Беларусия елі бай, жері тоғайлы болып келеді екен. Тауы жоқ, жері қырқа-қырқа . Бұл кезде Минск жау қолында екен. Қалағадейін 50 шақырым қалыпты. Бірден қатты қарсылыққа тап болдық. Мықты қаруланған жау жағы беріспей, тек маусым айыннан бастап алға жылжи бастадық. Тамыз айында алғаш «Ерлігі үшін» медальімен марапатталдым. 14 қаңтар 1944 эылы Беларусияның Мазерь қаласын жау қолынан азат еткеніміз үшін әскери басшылық тарапынан мақтау қағазын берді.1944 жылы Будапешт қаласы маңында Балотан көлі маңында шешуші шайқасқа бастан аяқ болдық.
– Соғыста қорыққан жоқсыз ба?
– Өлім аузында жүрсекте, қорқынышты білмедік. Бәлкім жастықпен сезінбеген шығармыз. Ол кездерде небәрі 19 жастамыз. – Соғыста қарулану жағдайы қалай болды? – Қарулану соғыс басында нашар болғанымен. Бізде жағдай жасалынып, барлық болды. Мен ПТР атқышы болдым.ПТР деген қазақшасы танкіге қарсы қару . ПТР салмағы 16 кг болып келеді. Бір адам алып жүре алады. Оқтарын алып жүруге көмекші солдаттарды береді. ПТР мен самолетті де атуға болады. Түнімен барлаушылар жүреді. Түн ішінде от жағу емес, сіріңке шағуға рұқсат етпейді. От жаққан жерлерге неміс самолеттері келіп бомбылап кетеді. Бетпе атыстан оқ тию сирек, осы бомбадан, снарядтан көп шығын болады . 1944 жылы атақты Катюша шықты. Оны немістер қанша қолға түсреміз, құпиясын білеміз деп, талай арнайы даярланған солдаттарын жіберді . Бірақ қауіпсіздікті ойлаған конструкторлар катюшаны жауынгерлер тастап кеткен жағдайда, өзінен-өзі жарылып кететіндей минамен хабдықтап қойды.
– Немістердің қару-жарақтары қандай екен?
– Өз қаруымыз болған соң, олардікінде не шарумыз бар .
– Қанша жау әскерін өлтірдіңіз?
Бұл сұраққа Балықбай ата күлді. – Ее бізде атып жатырмыз, олар да атып жатады. Кім білсін. Кім санады дейсің. Бір немісті ұстап алдық. Сонда оның рюзагіндегі заттарды көріп қатты таңырқадық. Рюззактағы заттар бәрі өте ұқыптылықпен қаланып салынған. Шелпектеп пісірліп кептірілген нан, пышақ, ас ішетін ыдыстары өте ыңғайлы.
– Қанша рет жараландыңыз?
– Бір рет аяқтан жеңіл жараландым. Снарядтың жарықшағы тиіп, көшпелі госпиталда біраз жатып емделіп шықтым.
– Соғыста жүргенде елден хат алып тұрдыңыздар ма?
– Жолдың алыстығынан болар, Хат екі-үш айда бір келеді.
– Жеңісті қай жерде қарсы алдыңыз?
– 61 армия 115 дивизия, 26 атқыштар полкі, 3 атқыштар батальоны, командирі Стрюков Павел Григорьиевич құрамында Беларусия, Закарпатия , Латвия , Полша , Румыния, Венгрия , Австрия Венада соғысты аяқтадық. Европа жерінің қысы қатты суық емес. Жалпы адамға жайлы екен. 1945 жылы жеңісті Вена қаласында қарсы алдық. Әрине оңай ма, соғыс деген. Қатты қуандық. Кейбіреулер жылап жатты. Соғыс біткен соң, бірінші кезекте жасы үлкен кісілерді бірден елге қайтарды. Ал біз секілді жастарды жібермей алып қалды. Вена қаласындағы комендетурасында қала тәртібін ретке келтіріп, бейбітшілігін қорғап 1947 жылға наурыз айына дейін әскер қатарында болдым. Ақыры соғыс біткеннен кейін 2 жылдан соң әскер қатарынан босатты.
– Соғыстан соң не істедіңіз?
– Ауылға келе НКВД қатарына қызметке алындым. Біраз істеген соң, ол жұмыстан шығып кетіп, мектеп интернетта Бөлтіріков Қасенбай директор екен. Сол интернатта завхоз болып жұмыс істедім. Олан соң колхозда жанар –жағар май беретін заправка меңгерушісі болып зейнеткерлікке дейін жұмыс істедім.
– Қай жылы үйлендіңіз?
– 1951 жылы Адас Бөрібайқызына үйлендім. Құдайға шүкір 7 қыз, 3 ұл бала тәрбиелеп өсірдік. Ұлды ұяға, қызды қияға қондырдық. Бұл кісінің ұзақ жасап, әлі өзін бір қалыпты ұстап, күтімде болғаны осы апамызға байланысты болуы керек. Әңгіме соңында майдангер қария жұмысын жаңадан бастап жатқан ауыл әкімі Мақсат Ермекұлына ақ батасын берді. Естелікке суретке түстік. Ерлік еш уақытта ұмыт болмайды, жүректерімізде мәңгілікке қалары қақ.
Сәрсенбай Болат, Жалаңаш ауылы.
