Қымызмұрындық – 2025 ЖОЛАН ЖҮЙРІГІ
ҚҰРМЕТТІ БАСПАСӨЗ ӨКІЛДЕРІ!
Ұлттық құндылықтар мен салт-дәстүрлерді кеңінен дәріптеу мақсатында «Қымызмұрындық-2025» және «Жолан жүйрігі» ат бәйгесінің мәдени көпшілік іс-шаралары.
Мақсаты: Қазақ халқының ұлттық құндылықтарымыз «Биебау», «Қымызмұрындық», «Кереге майлау», секілді салт-дәстүрін насихаттау, қайта жаңғырту және Қымызмұрындық дәстүрін мәдени-туристік брендке айналдыру.
Қымыз – халықтың қасиетін, дәулетін, салтанатын, байлығын, мырзалығын, дастархан берекесін білдіретін ырыс белгісі. Көктем келгенде құлындаған бие байланып, сауылады. Биенің ашымаған сүтін саумал дейді.
Оған арнайы ашытқы қосылып, екі-үш күннен кейін ашиды. Алғашқы қымызды үй иесі өзі ішпейді, дәстүр бойынша үлкендерін шақырып, ауызтигізіп, батасын алады. Мұны«Қымызмұрындық»дейді.
Уыз қымыз – биені алғаш байлап, жаңадан ашытылған қою қымыз. Уыз қымызды ашытуға қазы, жал майы, бидайқұрт, айран, қатық, ашыған көже, рауғаш ашытқы ретінде пайдаланады.
Бал қымыз – жылқының сүр қазысын қосып, әбден бабына келтіріліп пісірілген қымыз. Бұл басқа қымызға қарағанда сары әрі қою, дәмді, жұғымды, тұщы болады. Бал қымыз көбіне сырқат адамға, балаларға, сондай-ақ, жас босанған әйелдерге арналады.
Тай қымыз – бір күн сақталған қымыз.
Құнан қымыз – екі-үш күн сақталған, толық ашыған қымыз. Ол саумал ішпейтін адамдарға беріледі. Кейде ас пен тойларға апару үшін, ұзақ отырыстарда ішіп отыру үшін даярланады.
Дөнен қымыз – үш-төрт түн сақталған өте күшті қымыз.
Бесті қымыз – төрт-бес түн сақталып, ашуы әбден жеткен қымыз.
Ұлттық ойындар мен жарыстар (аударыспақ, қыз қуу, қошқар көтеру, қазақ күресі, теңге ілу, жамбы ату).
Аударыспақ — спортшыдан үлкен ептілікті, күштілікті, төзімділік пен батылдықты талап ететін ұлттық спорттың бір түрі (екі салт атты бір-бірін аттан аударып алуға тырысады). Аударыспаққа тәртіп бойынша ат үстіндегі айқасты жақсы меңгерген, тиянақты дайындығы бар спортшылар ғана қатынаса алады.
«Қыз қуу» – қазақ халқының өте ертеден келе жатқан ұлттық ойындарының бірі. Халық арасында кең тараған қыз қуу ұлттық ат ойындары тобына жатады.
Бұл ойын ертеде «Қыз қашар», «Қыз қуалар» деп аталған екен.
Бүгінгі күнге дейін қыз қуу ойыны тәртібі сақталып келеді.
Қошқар көтеру — қазақ халқының дәстүрлі спорттық ойындарының бірі.
Бұл — күш пен төзімділікті сынайтын жарыс түрі, көбінесе ұлттық мерекелерде, той-думандарда, Қымызмұрындық, Наурыз сияқты салтанатты жиындарда өткізіледі. Салмағы 135 кг қамтиды.
Қазақ күресі — Еуразия құрлығындағы барлық дәстүрлі күрес түрлерінің болып табылатын қазақтың ұлттық күресі.
Қазақ күресі қазақтардың ең көне спорт түрлерінің бірі. Қазіргі Қазақстанда бұл жекпе-жек өнері халық арасында үлкен сұранысқа ие. Қазақ күресі 1938 жылдан бері республикалық жарыстар бағдарламасына кіреді.
Теңге ілу – бозбалалар мен жігіттердің атпен ойнайтын ойыны.
Көбіне қыз ұзатылатын және сүндет тойларының думанында ойналады. Жігіттің атқа мықтылығы, ат үстіндегі самдағай әрекеті, денесін игеріп, билеп алған ептілігі сынға салынады. Теңгені іліп ала алмай, аттан ауып қалып жататындар да көп болады.
Жамбы ату – қазақ, халқында кең тараған мергендік сынның, ат үстіндегі ойындардың бір түрі. Атпен шауып келе жатып жігіттер екпінін бәсеңдетпестен құрулы бақан үстіндегі нысананы атып құлатуға тиіс.
«Толағай» алыптар сайысы – бұл салауатты өмір салтын насихаттайтын көпсайысты жарыс.
Киіз үйлер — көшпенділердің тез жығып, шапшаң тігуге, яғни көшіп-қонуға ыңғайлы үйі.
Құнан бәйге – қазақтың ұлттық ат спорты түрлерінің бірі,қысқа қашықтықтарға құнан шыққан (3 жасқа дейін) құнандармен балалардың жарысуы. Қазақта тай жарыс (2 жасқа дейін), дөнен бәйге (төрт жасқа дейін) атшабыс түрлері де бар. Мұнда да қашықтықтар әртүрлі болады.
Топ бәйге – қазақтың дәстүрлі ат жарыстарының бірі. Ол жүйріктердің ұзақ қашықтыққа төзімділігін сынайтын аламан бәйгенің бір түрі болып саналады.
Бұл жарыста аттар үлкен топпен жарысқа түседі, сондықтан оны “топ бәйге” деп атайды.
Аламан бәйге – қазақ халқының дәстүрлі ат жарыстарының ішіндегі ең ұзақ қашықтыққа арналған бәйге түрі. Бұл жарыста жүйріктер 25-100 шақырым аралығында шабады, ал қатысушылар саны 20-60, кейде одан да көп болуы мүмкін.
Бәйгенің бас жүлдесіне екі автокөлік
Ауыл шаруашылық көрмесі – агроөнеркәсіп саласындағы жаңа технологиялар мен жетістіктерді таныстыратын маңызды шара.
Қолөнер шеберлерінің көрмесі – ұлттық мәдениетті, дәстүрлі өнерді дәріптейтін маңызды шара. Бұл көрмелерде зергерлік бұйымдар, киізден жасалған заттар, ағаштан ойылған тұрмыстық бұйымдар, ұлттық киімдер және басқа да қолөнер туындылары таныстырылады.
Қазақстан Этнодизайнерлер Одағы мүшелерінің шеберлік сабақтары, қолөнер және суретшілер көрмесімен этно жәрмеңкесі ұсынылады
Қой қырқу. Биязы және биязылау жүнді қойлар жылына бір рет көктемде, ал ұяң не қылшық жүнді қойлар екі рет көктемде (жабағы) және күзде (күзем) қырқылады (қой қырқудан жарыс 5 минутта қырқу).
Топжарған этно орталығы – Алматы қаласында орналасқан мәдени кешен, ол ұлттық дәстүрлерді дәріптеуге және қазақ халқының мәдени мұрасын таныстыруға бағытталған.
Бұл орталықта жамбы ату, ат үстіндегі ойындар мен өзге де ұлттық ойындар көрсетіледі.
Сүйінбай атындағы Алматы облыстық филармониясы.
Ол 1973 жылы құрылып, 1990 жылы ақын Сүйінбай Аронұлының есімі берілді. Филармония құрамында «Алтынай» би ансамблі, «Адырна» және «Сазген» фольклорлық-этнографиялық ансамбльдері бар.
Бағдарламасы:
21 маусым, 2025 жыл
Кеген ауданы, Қарқара жайлауы
Сағат 09:30 – 10:00 – Қонақтарды тіркеу;
Сағат 10:00 – Шараның басталуы;
Сағат 10:00 – 11:00 – Қолөнер шеберлерінің, этномәдени орталықтарының,
ауыл шаруашылығы малдары және өнімдерімен, техникаларының
көрмелерімен, Қазақстан Этнодизайнерлер Одағы мүшелерінің
шеберлік сабақтары, қолөнер және суретшілер көрмесімен этно
жәрмеңкесімен танысу. Шеберлік сағаттары.
«Топжарған» этно-өнер орталығының шоу бағдарламалары;
Сағат 11:00-11:30 – Шараның салтанатты ашылуы;
Сағат 11:30 – 14:00 – Спорттық жарыстар (қой көтеру, қазақ күресі. т.б).
Сағат 11:30 – 13:30 – Өнер жұлдыздарының концерттік
бағдарламасы;
Сағат 13:30-14:30 – Түскі ас;
Сағат 14:30 – 17:00 – Ат бәйгесі: (Құнан бәйге – 9 км
Топ бәйге – 18 км
Аламан бәйге – 31 км)
Сағат 17:00 – 17:30 – Жеңімпаздарды марапаттау;
Сағат 18:00 Қонақтарды шығарып салу.
Ұйымдастырушылар:
Алматы облысының әкімдігі және Кеген
ауданының әкімдігі
Қатысушылар:
Алматы облысының әкімі – Сұлтанғазиев Марат Елеусізұлы, Жетісу облысының әкімі Исабаев Бейбіт және Алматы қаласының әкімі Дарқан Сатыбалды, көршілес Қырғыз мемлекетінің Ыстықкөл облысының әкімі, Түп ауданының әкімі – Абиев Қаныбек сонымен қатар, Түркия, Әзірбайжан, Қырғызстан, Қытай, Түркіменстан, Өзбекстан мемлекеттерінің өкілдері және қоғам қайраткерлері, қоғамдық ұйым өкілдері, Ақсақалдар, ардагерлер, аналар кеңесі, этно-мәдени бірлестіктер, БАҚ және баспа өкілдері мен блогерлер, өңір қонақтары шақырылды. Шараға 9 мыңнан аса адам қатысады деп күтілуде.
Іс-шаралар кезінде Қымыз ашыту рәсімі (100 күбі), ұлттық ойындар мен жарыстар (аударыспақ, қыз қуу, қошқар көтеру, қазақ күресі, теңге ілу, жамбы ату), алыптар сайысы, киіз үйлер тігу, шеберлік сабақтары, республикалық Аналар кеңесінің «Ата-баба дәстүрі – ұрпаққа аманат» атты форумы, сондай-ақ, құнан, топ, аламан бәйгелері сонымен қатар, ауылшаруашылық, қолөнер шеберлерінің көрмелері, «Топжарған» этно орталығының шоу бағдарламасы көрсетіледі. Бәйгенің бас жүлдесіне екі автокөлік тігіледі.
Елімізге танымал өнер жұлдыздары мен Сүйінбай атындағы Алматы облыстық филормониясы өнер көрсетеді.
