«Тағдыр» талқысынан құралған отбасылық драма

Жуырда   Кеген аудандық мәдениет үйінде драматург Бексұлтан Жакиевтің «Тағдыр» атты қойылымы аудан әкімі Нұрбақыт Теңізбаевтың қолдауымен  және мәдениет үйінің директоры Ернат Ысқақтың бастамасымен көрерменге ұсынылды. Қоюшы режиссер: Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері  Бекжан Тұрыс пен Омар Қиқым.  «Тағдыр» пьесасы – адамдар арасындағы қарым-қатынастың шиеленіскен тағдыр талқысынан құрылған отбасылық драма.

Қарттық жеңіп, өмірілік қосағынан айырылып, сыңаржақ қалған қарт мұңлықтың тағдырын, кесепат келіннің, ынжық ұлдың, отбасында әйел билеген сұрықсыз, берекесіз отбасының көрінісі мен қарттар үйіндегі тағдырлас, панасыз қалған жетім қарттардың тағдыры айшықталған қойылым мәдениет үйінің сахнасында қоюшы режиссерлар мен Кеген Халық театрының әртістерінің ойнауымен көрерменге жол тартты.

Өмірілік қосағынан айырылған ақсақал, өмірдің тауқыметін тартып, сыңар аққудың кейіпін киіп, қиынды күндерді өткереді. Кіндігінен тарған жалғыз ұлы қалаға қоныс теуіп, жалғызынан тараған жалғыз немересімен қалада  күнкөреді. Өмірлік жолдасынан айырылған қара шалды жалғызы әупірімдеп, қалаға қоныс аударуына көндіріп, төрт қабырғаға қамап қойып, ертелі-кеш ұлы мен келіні үй бетін көрмей тіршіліктің қамытын киіп күнелтеді. Жаны жаралы, өмірі солғын тартқан әкесін аурусың деп емдетпекке келінінің сөзіне еріп баласы, жындыханаға жатқызады. Санасы мен ойы түзу шал ұлы мен келінінің кесірінен түрлі қиындықтарды өткеріп, сүреңсіз күннің белдеуінде күн алмасып, түн ауысып уақыт өте береді. Не баладан жылу жоқ, не келіннен қайыр жоқ. Айқай шу мен кесепатты іс әрекеті шалды одан сайын жасық етіп, жанын қоярға жер таппай, өз әлемінде көкейдегі кейіпкермен  сана-қиялында сөйлесіп, мұң шеткендей болады. Осылай жасай жүріп, жанына медет тапқан сыңай танытады.  Қала өміріне үйренісе алмай, кесепатты келіннің әр әркетінен жерініп, жүрек мұңға, көңіл күлге айналады. Ынжық ұл келіннің дегенінен  шыға  алмай, айдауында жүреді. Мыңқ деп ауыз аша алмай, құр сүлдерін сүйреткен бір бейбақ ұлдың бейнесін көріп, кәрі шал жасынады. Спортпен айналысатын жалғыз  немересі ғана атасының жанына желеу, десе де, жарыс қуып, сыртқа бүйрегі соғып, оның да дала  кезіп жүргені анау. Сыңар шалды емдетпекке жындыханаға жатқызып, қара шаңырақты сатып, келіннің жоспары бойынша әрекетіне жеткен іс ақсақалдың жігерін құм етеді. Өз әке-шешесінен мейір көрмеген жалғыз қыз сыртқа бойұсынып, өзімен өзі спорт деген әлемге бет бұрып, өз әлемінде өзі өмір құрылымын қалап, соның соңында жүреді. Әрине, шешеден қолдау, мейір, ықылас, әкеден қорған болмаса қайтсін?..

Мұңлық шалды  дегеніне көндіріп, кесепатты келіні ұлының құлағын бұрап жүріп ақыры қарттар үйінен бірақ шығарады. Баласы біраз қарсылық танытқанымен тілі майдаланып тажал келін алдаусыратып, ол жерде бізден жақсы қарайды, өзі тектес қарттар бар іші пыспайды, жағдайы жақсарады, барып тұрармыз, қонағымызды күтіп-баптап алайық қайтарып аламыз ғой деп көндіреді. Жүрегі қарыс айырылып, жылылық тұрмақ қауқарсыз ұл мен келіннің әрекетіне іштей налыған қара шал іздеріне еріп беріп, қарттықтың жетімханасына жол тартады. Аз уақыт өтісімен жанын ауру деңдеп, қарт шал қарттар үйінде дел сал болып, өлімші күйге енді деген хабар жетеді. Болды көкрер жарығы таусылды, деген тажал келін мұңлық шалдың жерлеу рәсіміне дайындық жасап, келімді кетімді жақындарын бересісі бар ау деген жақындарына хабар беріп, өтісін қайтармақ болады. Сол мезетте ақ халатты жандардың ем-домының арқасында жүрегі қайта соғып, ауруханадан аман сау, бір ажалдан қалған қарт сыртта әркеттеріне қанық болып, өз құлағымен естіп, шошынып тұрған еді. Осындай аласапыран жайттың жанына батып, өз ұрпағы өліміне асыққанын көре-ести тұра одан бетер жанын қоярға жер таппай аласұрады.  Қарттар үйіндегі тағдырлас замандастары өлімнен аман қалғанын естіп, хәл сұрамаққа шаңырағына келеді. Осы мезетте жаны бір жәй тауып, өлгені тірілгендей қуаныш кернеп, өзара мұңлық жандар сыр шертісіп, өткенін арнаға тізеді.

Балалары түрлі тағдырды желеу етіп, қарттар үйін мекен еткен тағдырлас жандардың ойы ортақ, мұңы бір. Өз баласынан теперіш көріп, тіпті соққыға жығып, жүрегі шайылған Күлегеш кепір бірде күліп, артынан жылауы дайын тұратыны, жанының бір арнада толқымауынан осылай қалге түскен. Керең шал балаларын өнер әлеміне жетелегісі келіп, музыкалық аспап алып беріп, көңілін көктем еткісі келген ниеті тысада қалып, бұл мұңлақта тағдырдың теперішімен осы ортаны толыстырғандардың бірі. Жалғыз қызынан айырылған жанын мұң шалған Сыпайы кепір де осылар іспетті бір тобырға жиылып, жандарына медет, жүректеріне жылу іздеп, бір-біріне сүйеу, демеу болып қарттар үйінің табалдырығын күнелтуде. Қарттық шағында жәудіреп, жанарлары жасқа, жүректері мұңға толған мұңлықтардың өздерінше бас қосып, қартқа келген беті. Мұңлық шалда іздеріне ілесіп, адам байласа тұрмас жетімдіктің ортасына кетпекке бел байлайды. Әрине, ұлдан жылу мен мейір, келіннен құрмет болмаса бұл шаңырақта қалудың қажеті қанша?-деген қарт өлсем сонда өлейін, бүйткен ұрпаққа болайын,-деп қарттар үйіне қайта бас сұғады. Үйінің берекесі артып, ынтымағы ұйысып тұрса қаусаған шағында өзгенің қолына алақан жаймай, өз отанында, отбасында немересін айналып толғанып отырмай ма? Безбүйрек ана атанып, өз жатырынан шыққан жалғыз қызына мейірі оянбаған ананың, қартқа мейірі қайдан түссін. Тіпті, ұлын басын жерге сауғалатып, ер мінезінен ада етіп, артынан күшікше ертіп дегеніне көндіріп, бетбақтығына басқан әйелден жерінген қарт, қарттық шағында көрем дегені осы ма еді..

Бала күнінен тәрбиенің бастауы дұрыс бағытта берілмегендігінен де осындай ынжықтыққа бой алдырып, әке-шешенің парқына жете білмеді ме деген ойда жоқ емес. Әкесінің жаны құлазып, баласына соңғы айтқан сөзі ертеңің не боларын білмеймін, тағдыр саған кімді жолықтырды, өмірің күл-талқан, болашағың бұлынғыр  болды ғой балам деп еміреніп, іштегі мұңы мен зарын төккен қарт, ұлына амандық тілеп, қарттар үйіне жол тартты. Баласы бас сауғалап, әкеге көрсеткен қорлығының зардабынан ба, отбасынан айырылып, төрт аяқтап жер шұқып қала берді. Тажал келін өз бетімен жол салып, артына қарамастан ол кетті. Әйел кіндікті бастаған отбасының тәлкегі осы. Ақыр аяғы қарттықтың қатал тағдырына мойынсұнып, қарттар үйінде бақилыққа аттанған мұңлық шалдың өмір көші осындай. Көпке үлгі болар, ой салар дүниенің сахна сыртындағы көрерменің жүрегіне жол тауып, көкейге ой түйсе болғаны. Жанарды жасқа малып, көңілді күпті еткен қойылымның бүгінгі қоғамның дертіне айналған тақырыпқа ойысқаны айқын ақ. Безбүйректікке салынып, бүгінгі қоғам шет елдің тәрбиесіне ойысып бара жатқанда, кешегі бабалар салған сара жолды нұсқаушы болмақ. Олай дейтініміз сол замана көші ілгеріленіп, шетелдің тансығы бүгінгі жастарға жаңашылдық болып, қазақы салтты ұмыт қалдырудамыз. Өткен ғасырларда қазақ даласында қарттар үйі, жетімдер үйі болмаған. Еліміз бүгінде баласын сыртқа теуіп, ата-анасын қарттық жеткенде қарттар үйіні тоғыстыру белең алуда. Осы сынды түйткілді мәселелерді жанға желеу, ұрпаққа ұран ету мақсатында жүректерге жол тауып, ертеңімізге өзіндік соқпағын сала алса игі. Осындай танымдық ой салар, тәрбиелік мәні бар, қазақтың қазақтығын танытар дүниелер сомдалып, елдігіміздің ерен үлгісі мен берекенің бастауы қазыналы қарттарымыздың қабағы мен табанында екенін ұқтырар дүниелер халыққа ұсынылып тұрса игі болмақ.

Осы тұста осындай дүниені халықтың назарына ұсынып, дүйім елді, ой санасында желпінтіп өткен «Кеген Халық театрының» жарты ғасыр өмір көші аудан жұртымен біте қайнасып келеді. Осы уақытқа дейін Райымбек ауданы мен Көксу ауданының Құрметті азаматы Нағима Таласбаева бастап, көркемдеп келген театр өз тұғырынан аласарған емес, аласармайды да. Жыл ма жыл облыстық, ауданаралық байқауларда түрлі қойылымдарды театр әртістерінің шеберлігімен сомдап жүлделі орынды қанжығалып жатқаны да үлкен олжамен тең. Ендігі уақытта «Кеген Халық театрын» әрмен қарай әр қойылымына үлесін қосып, халыққа ұсынуда еңбек ететін елімізге танымал Қоғам қайраткерлері, жерлесіміз Бекжан Тұрыс пен Омар Қиқым алдағы уақытта елмен бірге театрдың өркендеуіне атсалыспақ. Бұл дегеніміз, алдағы уақытта тың дүниелер жарыққа шығып, елдің рухын асқақтатар дүниелер қатарын молайтады деген сөз.

Мәдениет халықпен бірге дамиды. Мәдениеті мен өнері қалыптасып, биікке құлаш сермеген елдің өркениеті де әлсіремесі айқын. «Тағдыр» отбасылық дарамысының түпкі эстеикалық ойы да осы.

Қоюшы режиссер:

Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері

Бекжан Тұрыс пен Омар Қиқым.

Рөлдерді сомдағандар:

Ақсақал – Бекжан Тұрыс

Керең шал – Омар Қиқым

Бәйбіше рөлінде – Нағима Таласбаева

Күлегеш кемпір – Айым Тілеукеева

Сыпайы кемпір – Анар Мұстафаева

Немере қыз – Бахаргүл Айтбаева

Келін – Ақмарал Сүлеймен

Ұлы – Нұрбақыт Аршын

Лаура Мұхаметқали,

Суреттерді түсірген:  Нұрболат Тастанқұлов,

Кеген ауданы.