Арманы асқақ ақсақал
Бүгінгі күні қырықыншы жылдардың тумалары көз алдымызға көненің көздеріндей болып әдемі әсер қалдырады. Әсіресе, қанды балақ соғыстың басынан аяғына дейін дүниеге келген перзенттердің де санасында сәулесі бар азаматтар болғанын тарих тарауларынан жақсы білеміз. Олар соғысты көрмесе де балалық шақтарынан соғыстан кейінгі бейбіт өмірге белсене атсалысқан ұрпақтар екенін еске алудың өзі бір ғанибет. Қазіргі арамыздағы аға буын да солар болып саналады.
Осындайда соңғы жылдары жиі көріп жүретін, әрі бір салада тізе қосып бірге қызмет атқаратын ақ самайлы ақсақал ойыма орала береді.
Мына өмірде жаратылысы бөлек жандар болады ғой. Ол кісіні мен сондай жандардың қатарына жатқызып жүремін. Шындығы да солай деп түйін жасаймын. Олай дейтінім, шынашақтай ақсақал қашан болсын қарапайым қалпынан айнымайды. 83 жастың сеңгірінде жүрсе де сергектігінен жаңылып көрген емес. Атқарып жүрген қызметі көк тиын төлемейтін қоғамдық негіздегі жұмыс болса да, оған олқысына қараған жерін көрген емеспіз. Оның көзінің ашық, көкіргінің ояу жүретіндігі, тәртіп пен реттілікке шаң жуытпай қарайтындығы артынан ерген өкше басар інілері біздерге үлкен бір мектеп сияқты. Сондықтан да оның ұқыптылығы мен құнттылығынан үйренгіміз келіп тұрады.
Енді тілімізге тиек етіп отырған сол кейіпкеріміздің артта қалған өмір өткелдеріне көз жүгіртіп көрейікші. Атап айтар болсақ, Леміс Әбдікерімов 1942 жылдың 1 мамырында Кеген ауданының Тоғызбұлақ ауылында дүниеге келген екен. Жау жағадан алып, қан майданның қатты қарқын алған кезін қызыл шақа сәби қайдан білсін. Таңдайына талшық тисе мәз болып, жоқ болса, шырылдап жылағаны бесенеден белгілі жәйт екені, соғыс лаңынан болғаны бізге мәлім. Қырықыншы жылдардың қияметі қандай болғанын Мұқағали ақын көз алдымызға отты өлеңдерімен, кең тынысты толғауларымен алдымызға көлденең тартты емес пе?!
Леміс ағаның 8 жасында бала болса да айналасына өзіндік көзқарасымен қарайтын шағы еді. Өмірге деген алғашқы қадамын да әлі ұмыта қоймаған. Сол 1950 жылы осы жасында Сталин атындағы жеті жылдық мектептің бірінші сыныбына қабылданады. Ал 1960 жылы аудандағы «Жалаңаш» орта мектебін интернатта жатып бітіріп шығады. Мектеп бітіргеннен кейінгі Леміс ағаның білімін одан әрі шыңдай түсуге деген алдына қойған мақсаты да алынбас асқар таудай қол бұлғап тұрады. Сөйтіп, Абай атындағы мемлекеттік институтқа құжат тапсыруға нартәуекел жасайды. Бірақ, сол кездегі оқудағы заңның қаталдығы оның адымын аштырмайды. Оның өзіндік себебі де бар. Ол уақытта мектеп бітірген жас түлек оқуға түсу үшін міндетті түрде екі жылдық өндірістік тәжірибеден өтіп келуі керек. Мектепті жаңа бітірген Леміс ағада ондай қол жетпес еңбек көрсеткіші қайдан болсын?!
Алайда, ол жолым болмады ғой деп, салы суға кетіп, талабы шағылып кеткеніне өкіне қойған жоқ. Қайта жастық жалынымен қанаттанып, қайратына мініп, сол институттың география факультетіне сырттай түсіп үлгереді. Сол бір кезеңде ауыл мектептерінде мұғалімнің жетіспейтіндігі үлкен проблемаға айналып жатқан шағы еді. Институт емес, қысқа мерзімді курстарды бітіргендердің өзі мектептерде басты тұлғаға айналып жүрді. Аудандық оқу бөлімі институтқа сырттай түсіп келген Леміс Әбдікерімовті қуана қабылдап, «Қызыл ту» ауылындағы бастауыш мектепке мұғалім етіп жібереді.
Бара-бара толыққанды білім алып, оқу-ағарту саласынан ауыз толтырып айтарлықтай тәжірибе жинақтаған Лекеңнің ел сүйсініп жүрген елеулі еңбегіне аудандық білім бөліміндегі басшылық тарапы да құлақ аса бастайды. Оның білімдарлығы мен іскерлігіне баса мән беріп, назарларынан тыс қалдырмайды. Оған сенім артса да, сеніп артып, көздеген жерлеріне жіберіп отырады. Бұған ол да жүрдім-бардым қарай алмайды. Артылған сенімді ақтау жолында жауапкершілікті терең сезініп, сенім биігінен көріну үшін аянбайды. «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» деген қанатты қағиданың жетегінде жан-тәнімен жүреді.
Адамгершілік асыл қасиеттерінің арқасында жай мұғалімдіктен бастауыш мектептің оқу-тәрбие ісінің меңгерушілігіне дейін көтерілген Леміс ағамыз осы бастауыш мектептің сегіз жылдық және орта мектепке айналғанына дейін тұрақты түрде бас алмай жұмыс істейді. Өмір бір орнында тұрмайды ғой. Ұлағатты ұстаз ретінде партия қатарына қабылданғаннан кейін Алматы облыстық партия комитеті жанындағы Марксизм-Ленинизм университетін сырттай оқып бітіруге қол жеткізеді. «Саяси жоғары білімді» деген диплом алады. Саяси сауаттылығының өз дәрежесінде болғандығынан шығар, 1968 жылы аудандық партия клмитетіне нұсқаушылыққа шақырылады. Осы қызметте жүргенінде екі жылдан кейін Ленин атындағы орта мектептің директорлығына тағайындалады.
Партиялық жұмыстың және оқу-ағарту саласының әдістері мен тәсілдерін бес саусағындай жетік білетін онымен таласар адам болмайды. Үш жылдан кейін білім сапасы талап деңгейінде емес деген Жайдақбұлақ орта мектебіне диреторлыққа жіберіледі. 12 жыл бойы осы мектепті басқарған Лекең артылған сенімді абыроймен орындайды. Мектептің материалдық-техникалық базасы мен оқу-тәрбие жұмыстарын заман ағымына сай ретке келтіріп, ауызға алынып жүрген мақтаулы мектептердің қатарына қосады. Осы деңгейге жету барысында табан ет, маңдай терімен, ұстаз деген ұлағатты атына сай ұятымен барын салады. Бұл бағытта жемісті жетістікке жеткен мектептің абыройы оның да мәртебесін биіктете түседі. Халық алдында адал еңбегімен абырой арқалаған Лекең бұған асып-тасып кетпейді. Сары алтындай салмақты қалпының шеңберінен шықпайды.
Өмір болған соң адам баласының басында өзгерістер де болмай тұрмайды ғой. Мұндай кезеңді Леміс ағамыз да басынан кешті. 1985 жылы отбасылық жағдайға орай Қарасай өңірінің Райымбек ауылына қоныс аударады. Бұл жерде де қол қусырып қарап отырмайды. Кенен Әзірбаев атындағы орта мектепке мұғалім болып орналасады.
Кеген топырағында 25 жыл ұстаздық, директорлық қызметте болған оны бұл мектептің ұжымы құшақ жая қарсы алады. Осы мектепте жүріп мұғалімдікпен қоса директордың оқу-тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлығын да мінсіз атқара біледі. Қай жерде болмасын «өзі жақсы адамға бір кісілік орын бар» деген аталы сөз тегін айтылмаса керек. Леміс ағамыз соған лайықты азаматболып шықты. Зейнеткерлікке шыққаннан кейін де 5 жыл ұстаздықтан қол үзбейді. Оның осы мектепте 25 жыл еңбек етуінің өзі де бір ерлікке пара-пар деесе де болады. Кеген мен Қарасайдағы еңбек өтілін қосып жіберсек, 50 жыл ұстаздық етіпті. Жарты ғасыр жалықпай ұрпақ тәрбиесінде болған адамды қалай мақтан етіп, қалай мадақтаса да жарасады.
Леміс Әбдікерімов содан бері Бұлақты ауылында тұрып келеді. 2000 жылдан бері осы ауылда ақсақалдар алқасы төрағасының орынбасары болса, кейіндеп төрағасы болады. Ал, 2019 жылдан бері Райымбек ауылдық округі ақсақалдар алқасының төрағасы қызметінде. Көкірегіне түйгені көп Леміс ақсақал ауылының көркейуіне, мәдениетіне, тазалығына, ауыл тұрғындарының әлеуметтік-тұрмыстық жағдайының жақсаруына жаны қалмай жүреді. Халық үшін қандай қажеттілік болса да оны орындауға және қамтамасыз етуге уақытында тиісті орындарға шығып отырады. Халық сол үшін де оны сыйлап, құрметтеп, төбелеріне көтеріп келеді.
Мәселен, ауылға газ құбырын жүргізуге, электр жүйелерін жаңартуға, почта бөлімшесін аштыруға тікелей бастамашы болып, осыларды жеріне жеткізіп тындырады. Сондай-ақ, Бұлақты ауылына қарасты зираттың жауапкершілігін ауыл әкімі мен ақсақалдар алқасы Леміс Әбдікерімовке жүктеп берген еді. Көп жылдан бері қоршалмай, аяқасты болып, тұрғындар үйден шыққан қоқыстарын зират маңына төгіп, өлген малдарына дейін осында әкеліп тастайтын. Бұл сорақылыққа тосқауыл қоюды дер мезгілінде қолына алды. Одан жақсы нәтиже шығарды.
Дереу тиісті іс-шараларды ұйымдастырып, бірден іске көшті. Халықтан 5-6 миллион мөлшерінде қаражат жинастырып, зиратты айналдыра түгел қоршап, 3 жерден көліктер кіретін қақпа, 5 жерден адамдар кіріп-шығатын есіктер жасап қояды. Бүгінгі күні жаңбырлы күндері көліктер тығылып қалмау үшін тас төселу үстінде. Сол сияқты тұрмыстары төмен жесірлер мен жетімдер қажетті қамқорлықпен қамтамасыз етіліп жатқаны да қуанышты жай. Биылдың өзінде 630 мың теңгеге оқушыларға мектепке киетін киім-кешектер алынып берілген. Бұған демеушілер қол ұшын беріп отырады.
Бұдан бұрын ауылдағы мектептің ауласы қоршалмағандықтың салдарынан мал кіріп, ластап, отырғызған ағаштарын сындырып, гүлдерін таптап тастайтын. Леміс ақсақал бұл шаруаның да жолын табады. Өзінің көршісі, кәсіпкер Күнсұлу Иманғалиева мен басқа демеушілердің арқасында мектеп ауласы қоршалып, қалыпқа келтіріледі. Тағы бір айта кететін жәйт, ауылда мешіт болмаған. Халық қатты қиналып жүргенде, Қызылордадан көшіп келген Тұрсынхан Әбдіғапаров қажы 15 сотық жерін мешітке тегін беріп, оған Марат деген кәсіпкер демеушілік жасап, бір жылда «Әйкен ана» мешіті салынады. Оның жанынан 150 орынды хатымхана да жасалып, екеуінің ел игілігіне жарап жатқанына биыл бесінші жыл. Бұған да Лекеңнің айтарлықтай ықпалы тиді.
Ауылға мектеп салуға ауыл, аудан әкімдері жер тауып бере алмағандықтан ақсақалдар алқасы республикалық «Табиғатты қорғау» ұйымының басшысы Меліс Елеусізовке шығып, 3 гектар жер алып беріп, қазір ауылдан 900 орындықты жаңа жобадағы мектеп құрылысы қызу жүріп жатыр. Бұл мектеп Тәуелсіздік күнінің құрметіне қарай пайдалануға беріледі деп күтілуде. Бұған дейін тұрғын үй есебінен салынған шағын бастауыш мектепте оқушылар үш ауысымда оқып келе жатыр еді.
Міне, енді Алла қаласа жаңа мектеп жас ұрпақтың игілігіне айналғалы отыр.
Леміс ақсақалдың және ауылдық аналар ұйымының төрайымы Фатима Үрпесжанованың ұйымдастыруымен құрылған «Дариға-ай – Дәурен» ансамблінің өрге жүзген өнерлерін облыс көлемінде білмейтін адам жоқ. Оның құрылғанына 3 жылға жуықтап қалды. Құрамы 25 адамды қамтиды. Шеттерінен ұлттық аспаптарды ойнаудың шеберлері. Олардың әрқайсысы әуелете ән салудың, күмбірлете күй тартудың, мың бұрала билеудің нақышын тауып кетеді. Олар алдарына жан салмайды. Қазақтың атақты әншісі Ақбота Керімбекованың анасы Бибіажар Маханбетова 70 жастан асса да таңдайына бұлбұл ұялаған керемет те келісті әнші. Сахнаның сәніне айналған талант иесі.
Сол сияқты соңғы жылдары Ғабит Мүсірепов атындағы жасөспірімдер театрында директордың орынбасары болған, Қазақстан өнерінің қайраткері Серік Омаров та осы ансамблдің белді мүшесі. Ал қазақтың «Қара жорға» биін алғаш рет әлемге танытқан, 86 жастағы буыны жоқ биші Арыстан қажы да осы ансамблдің жарқыраған жұлдызы.
Ал ұлттық салт-дәстүрімізді өнерлерімен өрге көтерген ауылдың әжелер ансамблін де білмейтіндер кемде-кем. Өнер байқауында Гран-приді жеңіп алған бұл ансамбль аудандағы «Анаға құрмет» мұражайына сапарлап келген шетелдік қонақтарға үнемі өнерлерін көрсетіп, солардың қошеметіне бөленіп жүр. Осының бәріне мұрындық болып жүрген ақсақалдар алқасының төрағасы Леміс Әбдікерімов пен аналар кеңесінің төрайымы Фатима Үрпесжанаова екенін қалың қауым ауыздарынан тастамай айтып жүреді.
Бақытты отбасының бас иесі, өмір жолы өнегеден тұратын, ақсақал деген ардақты атты арқалап жүрген Леміс Әбдікерімовтің адалдықпен атқарған жемісті еңбегі ешқашанда елеусіз қалмаған.
Қызмет істеген жерлерінен алған мақтау қағаздары мен Алғыс хаттарының өзі қалың бір папка боларлық. Сол сияқты Лениннің 100 жылдық мерекелік және «Бейбітшілік әлемі» халықаралық Қазақ творсестволық бірлестігінің «Ел ардақтысы» , «Құрметті ұстаз», «Батыр шапағаты», Ұлы Жеңістің 80 жылдығына орай Кеңес Одағының Батыры Мәлік Ғабдуллин атындағы мерекелік медалдармен марапатталған. Бірнеше мәрте ауылдың Кеңестің депутаты болып сайланған. Қарасай ауданының Құрметті азаматы атағының иегері. Тізбелеп айта берсе Лекең ақсақалдың көрген сый мен құрметі жетерлік. Арманы асқақ ақсақалдың 83 жастағы сергектігіне қызыға қарайсың. Артынан ерген ізбасарларына, жас ұрпаққа үлгі болып жүрген ақ жүректі оның арманы таусылмайды. Мен Леміс Әбдікерімов ақсақалға деген ниетім мен тілеуімді өлең шумақтарымен аяқтағым келеді:
Кегеніңнің жұттың ауа, ырысын,
Ашылды ғой содан барып тынысың.
Жарты ғасыр ұстаз болдың ұрпаққа,
Ел мақтаған ерлерінің бірісің…
Ақсақалдық жаста жүрсің алқынбай,
Қарасайда қадірің бар алтындай…
Леміс көке алға қарай жүре бер,
Қадамыңнан қарқын алған тартынбай!
Қанат ТӘКЕБАЕВ,
Алматы облысының
Құрметті азаматы,
Қазақ журналистикасының қайраткері.
Қарасай ауданы
Райымбек ауылы.
